غطفان پيشنهاد كرد كه در ازاى يك سوم خرماى مدينه، دست از جنگ بردارد. آنان نيز پذيرفتند، ليكن مسلمانان با وجود همه دشواريها به اين كار رضايت ندادند. يكى از بزرگان اصحاب به پيامبر (ص) گفت: اگر اين اقدام بر اساس وحى نيست، ما به آن راضى نيستيم. حضرتش نيز نظر آنها را پذيرفت و فرمود: من ديدم همه اعراب يكدل شده، قصد جنگ با شما را دارند، اين بود كه با خود گفتم اين عده را راضى كنم و با آنها نجنگم.

اين برخورد مسلمانان بر هيبت و شكوهشان در چشم دشمن افزود و آنها را در كار جنگ سست كرد. [1]

علل پيروزى مسلمانان‌

پيروزى مسلمانان مرهون چند عامل بود كه مهمترينشان بدين شرح است:

1- فرماندهى حكيمانه رسول خدا (ص): جنگ خندق نسبتاً طولانى بود و قدرت فرماندهى رسول خدا (ص) در آن بخوبى آشكار گشت. تلاش شبانه‌روزى، تصميمات درست و بموقع و تدابير ويژه نظامى آن حضرت باعث شد كه دشمن مغرور و تا بن دندان مسلح با خوارى محاصره مدينه را ترك كند. يكى از زيباترين كارهاى آن حضرت به كار بستن اصل خدعه و فرستادن نعيم بن مسعود براى ايجاد تفرقه در صفوف دشمن بود. نعيم با زبان آورى و نيرنگ بازى موفق شد مشركان و يهوديان بنى‌قريظه را نسبت به يكديگر بدبين سازد و اتحادشان را بر هم زند. [2]

2- دلاورى حضرت على (ع): تعدادى از سواران سپاه شرك در يك نوبت موفق شدند از خندق بگذرند و اين امر خطرى جدى بود؛ بويژه آنكه پهلوان نامدار عرب، عمروبن عبدود نيز در ميان مهاجمان بود. امير مؤمنان (ع) با وى جنگيد، او را كشت و مشركان را مجبور به فرار ساخت. روشن است كه اگر عمرو كشته نمى‌شد سپاه كفر از خندق مى‌گذشت و فاجعه‌اى بمراتب خطرناكتر از احد پيش مى‌آمد.

[1] السِیرة النبوِیه، ج 3، ص 234.

[2] براِی آگاهِی بِیشتر ر.ک. مغازِی، ج 2، ص 362 ـ 364.