استاد شهيد، مرتضى مطهرى انديشمند و نظريه پرداز اسلامى، از جمله دانشمندانى است كه در بررسى انقلاب اسلامى ايران، به تأثيرگذارى عوامل معنوى چون عاشورا اعتقاد دارد.

او مى‌گويد:

در تفسير و تحلل انقلاب ما، گروهى معتقد به تفسير تك عاملى هستند، و مى‌گويند تنها يك عامل در ايجاد اين انقلاب دخيل بوده است. البته در ميان اين گروه، سه نظر مختلف وجود دارد. يك دسته عامل را صرفاً مادى و اقتصادى، دسته‌اى ديگر عامل را تنها آزادى خواهى، و دسته سوم، عامل را فقط اعتقادى و معنوى مى‌دانند. در مقابل اين گروه، گروه ديگرى قرار دارند، كه معتقدند، انقلاب تك عاملى نبوده، بلكه در تكوين و ايجاد اين انقلاب، با همكارى و ائتلاف اين سه عامل است كه موثر است، و به تداوم اين پديده مى‌انجامد، اما در كنار اين نظرات، نظر ديگرى وجود دارد كه خود ما نيز موافق آن هستيم. [1]

ايشان در توضيح ديگرى از علل وقوع انقلاب اسلامى ايران، بيان مى‌دارد:

گروهى كه به وجود سه عامل مستقل معتقدند، مى‌گويند ما در دنيا هيچ انقلابى نداريم كه اين سه عامل در آن دوش به دوش يكديگر حركت كرده باشند، ما نهضت‌هايى سياسى داريم، ولى طبقاتى نبوده‌اند، نهضت‌هاى طبقاتى داريم، اما سياسى نبوده‌اند، و بالاخره اگر هر دو اين عوامل، وجود داشته باشند، از عوامل معنوى و مذهبى خالى بوده‌اند. [2]

او اضافه مى‌كند، انقلاب اسلامى ايران به دليل برخوردارى از عامل سه گانه فوق، يگانه و منحصر به فرد است. استاد مطهرى حتى راز موفقيت انقلاب اسلامى ايران را تكيه آن بر عوامل معنوى و مادى و سياسى توأمان مى‌داند:

راز موفقيت نهضت ما نيز، در اين بوده است كه نه تنها به عامل معنويت تكيه داشته، بلكه آن دو عامل ديگر- مادى و سياسى- را نيز با اسلامى كردن محتواى آنها، در خود قرار داده است. فى المثل، مبارزه براى پر كردن شكاف‌هاى طبقاتى، از تعاليم اساسى اسلام محسوب مى‌شود، اما اين مبارزه با معنويتى عميق توأم و همراه است. [3]

[1] . پيرامون انقلاب اسلامى - انتشارات اسلامى، پاييز 61، ص 31

[2] . همان، ص 32

[3] . همان