سرداران، كه به واسطه لجاج پادشاهان بر استمرار جنگ از حكومت دل آزرده بودند، با سركشى و عصيان به تاراج طبقات محروم جامعه مى‌پرداختند. تبعيضات نارواى اجتماعى و سياسى كه حاصل فساد نظام طبقاتى بود، بر فقر و پريشانى مردم مى‌افزود. در نتيجه عامه مردم، كه از حقوق خويش محروم بودند، براى اضمحلال و سقوط اين امپراتورى لحظه شمارى مى‌كردند. [1]

وقوع بلاياى طبيعى نيز در اين عصر بى‌تعادلى و تشنج اوضاع را دو چندان نموده بود. اين حوادث اوضاع اجتماعى و اقتصادى جامعه و حكومت را دچار اختناق شديدى ساخته بود كه از آن جمله مى‌توان به شيوع بيماريهاى واگيردار مانند طاعون و همچنين طغيان رودخانه دجله به سال 628 م. اشاره كرد. [2]

اوضاع مذهبى عصر ساسانى دچار چنان اختناقى بود كه از آن به عنوان مهم‌ترين سبب آشفتگى اوضاع ايران در دوره ساسانى ياد مى‌كنند [3] نظام مبتنى بر تمركز دين و سياست كه ويژگى برجسته امپراتورى ساسانى نسبت به حكومتهاى پيشين خود بود، اگر چه در حفظ مرزها و استقلال سياسى و وحدت ملى- مذهبى جامعه نقش مهمى داشت، در سقوط و اضمحلال ايشان هم از مهمترين عوامل محسوب مى‌شد. [4] دستگاه فاسد مؤبدان اعمال و رفتار شاهان ستم پيشه را توجيه مى‌كرد و اين وضعيت توده جامعه را به ستوه آورده بود. تفرق و تشتّت بين مؤبدان در اين زمان به حدّ اعلاى خود رسيد. خودكامگيها و اقدامات نارواى مغان در پيچيده ساختن مبانى دين زرتشتى نيز، مردم را از اين دين بيزار ساخته و آنان را آماده پذيرش اعتقادات ديگرى كرده بود. [5]

پيروان اديان سركوفته قديم، كه آزادى دينى از آنان سلب شده بود و تحت فشار و حتى‌

[1] . زرين كوب، پيشين، ص 537

[2] . كريستن سن، پيشين، ص 640

[3] . ر. ك: سعيد نفيسى، پيشين، ص 19

[4] . بدون شك اگر عامل زوال پارتيان را خودكامگى فئودالها و رؤساى قبايل قلمداد كنيم، عامل انحطاط امپراتورى‌ساسانى را بايستى در مظالم و قدرت افسار گسيختۀ مغان پى بجوييم

[5] . نفيسى، پيشين، ص 23