پيگرد حكومت و دستگاه مذهبى جامعه بودند، پيوسته در صدد انتقامجويى و رهايى از شرايط موجود بر مى‌آمدند. آنان با رسوخ در طبقات اجتماعى مردم را به مخالفت با دستگاه حاكمه فرا مى‌خواندند و در اين راه از هيچ كوششى فرو گذار نبودند. مانويان متعصب و پيروان مزدك، كه كينه سختى از حكومت در دل داشتند، در اين امر اهتمام بيش‌ترى به خرج مى‌دادند. مسيحيان نيز كه گذشته از دشمنى ديرينه با ايرانيان، از فشار و سختگيرى مؤبدان زرتشتى به تنگ آمده بودند، عليه آنان تلاش مى‌كردند و به هر صورتى به از هم گسيختگى شيرازه اين امپراتورى و زوال و اضمحلال آن مساعدت مى‌نمودند.

در تحليلى كلى بايستى عنوان كرد كه ساختار قدرت امپراتورى ساسانى چنان دچار تزلزل و اختناق درونى گشته بود كه علاوه بر آنكه قادر نبود در تنظيم رابطه ميان نهادهاى صاحب نفوذ تعادلى پايدار پديد آورد، به تشنج و ناآراميها نيز دامن مى‌زد. در چنين محيطى نامطمئن هم پادشاه و هم سردمداران حكومتى و نظامى كشور از توطئه يكديگر آسوده خاطر نبودند و هر لحظه احساس خطر مى‌كردند. سياست ناسنجيده روحانيون و ساختار سياسى و اقتصادى جامعه عصر ساسانى، چنان فضايى را پديد آورده بود كه هر چند اگر مسلمانان به ميدان نيامده بودند، دولت ساسانى مى‌توانست با يك تحول درونى مدتى ديگر به حيات خود ادامه دهد، اما به واقع سقوط امپراتورى ساسانى امرى حتمى و گريزناپذير بود.

به هر صورت در چنين اوضاعى كه سازمانهاى پوسيده دولتى و مذهبى رو به ويرانى نهاده و بحرانهاى متعدد سياسى، اجتماعى، اقتصادى و دينى سراسر جامعه را فرا گرفته بودند، مجاهدان پرشور مسلمان روى به ايران زمين نهادند و شريعت نجات بخش اسلام را براى ايرانيان به ارمغان آوردند.

پرسش‌

1. روند فتوحات تا عصر خليفه دوم چگونه بود؟

2. چه عواملى باعث گرديد مسلمانان به فتوحات روى آورند؟

3. بحران سياسى امپراتورى ساسانى را توضيح دهيد.

4. انقراض حكومت لخميان در حيره چه تأثيرى در پيشروى سپاه اسلام داشت؟

5. پيروان اديان ديگر چه نقشى در تضعيف امپراتورى ساسانى ايفا نمودند؟