نداشتند، توجه ويژه نموده و آنها را با برخى معيارهاى فرهنگى مانند آزاد انديشى، عدالت فكرى و تبادل فرهنگى آميخت و توسعه بخشيد. [1]

تحول تربيتى و فكرى كه دين اسلام در تمدن ايران ايجاد نمود، واضح و مشهود است؛ تحولى كه در سايه آن محو استثمار و بردگى جسمى و فكرى اصلى لازم شمرده مى‌شد.

اسلام بند فكرها را گسست و ذهن و انديشه‌ها را از محبس آزاد نمود و بى‌خبرى و واپس‌ماندگى را محكوم نمود. در نتيجه آموزه‌هاى اخلاقى دين اسلام، روابط اجتماعى دگرگونى خاصى يافت. برابرى، مساوات جويى، عدالت محورى، توجه به حقوق ديگران و ... از اصولى است كه در تمدن ايران پيش از اسلام چندان نمود داشت و اين دين مبين اسلام بود كه اين ارزشهاى اخلاقى و اجتماعى را در تمدن ايران جلوه‌گر ساخت.

اسلام با اصلاح نظام حكومتى ايران بر بسيارى از جلوه‌هاى تمدنى اين سرزمين، كه مرتبط با حكومت بودند، نيز تأثير شگرفى نهاد. با لغو تبعيضات و تعارضهاى اجتماعى امكانات و مزاياى اجتماعى براى همگان يكسان شد.

در ايران باستان عامّه مردم از حيث سواد و ادب و علم بضاعتى نداشتند و بخش عمده امور تعليم و تربيت در انحصار موبدان، دبيران، نجيب زادگان و اشراف بود [2]؛ اما پس از ورود اسلام در سايه ديدگاه غير طبقاتى اين آيين شريف، علم و دانش از انحصار طبقات خاص خارج گرديد و راه تحصيل و تعليم بر روى مردمى كه ساليان دراز از آن محروم بودند، گشوده شد.

مسئله‌اى كه جان تازه‌اى به تمدن ايران بخشيد، گسترش روحيه دانش‌طلبى در جامعه بود. اهميتى كه دين اسلام براى فراگيرى علم و دانش قائل بود [3] هيجان و انگيزه مردم را براى كسب علم افزايش داد و باعث بارور شدن استعدادهاى نهفته و ايجاد يك نهضت علمى فراگير در اجتماع شد. در سايه اين انقلاب فرهنگى ايرانيان به سرعت پله‌هاى تعالى و ترقى را در بسيارى از علوم زمان پيمودند و پيش آهنگان فرهنگ و تمدن اسلامى گرديدند.

[1] . ابوالفضل عزتى، پيشين، ص 288

[2] . عزيزاللّٰه بيات، پيشين، ص 236

[3] . در اين زمينه ر. ك: على اكبر ولايتى، پويايى فرهنگ و تمدن اسلام، ج 1، ص 67-72