ايرانيان در علم نجوم و هيئت و تنظيم جداول نجومى بسيار مهارت داشتند و مسلمانان به واسطه ايرانى‌ها و كتابهاى باقيمانده از ايران باستان (به خصوص دوره ساسانى) بيشتر از علم نجوم بهره بردند و با همكارى ايرانيان به وضع سال و ماه‌هاى قمرى دست زدند. [1]

نقش ايرانيان در توسعه علم نجوم بسيار برجسته است. اندازه‌گيرى بسيارى از كميتهاى مهم همچون طول يك درجه مدارى، قطر زمين، فواصل بين سيارات و ... به دست منجمان و ستاره شناسان باهوش ايرانى صورت پذيرفت.

بسيارى از منجمان و ستاره شناسانى كه در دربار خلافت اسلامى درخشيدند، اصالت ايرانى داشتند. يكى از مشاهير آنان نوبخت بود كه همراه پسرش از منجمين خاص منصور خليفه عباسى بود و در بناى شهر بغداد نقش عظيمى را ايفا كرد. [2] خاندان نوبختى كتابهاى گرانبهايى را در زمينه علم نجوم به عربى ترجمه نمودند. [3]

منصور علاوه بر خاندان نوبخت، ابراهيم الفزارى و پسرش محمد [4] را، كه هر دو از منجمان ايرانى بودند، در خدمت خود آورد. ابراهيم الفزارى دانشمند ستاره شناس و منجم توانمندى است كه نخستين سازنده اسطرلاب و تهيه كننده حلقات نجومى است.

وى سالنامه‌هايى بر طبق سالهاى عربى تهيه كرد و كتابهاى فراوانى را در زمينه علوم نجوم به زبان عربى ترجمه نمود. [5]

منجمان ايرانى مجموعه آثار بسيار غنى و متنوعى را در عرصه اين علم تدوين كردند.

ابو معشر بلخى به سال 272 ق. چهار كتاب در علم نجوم نگاشت و كتاب معروف او «الألوف» در نجوم تأثير عميقى در جهان اسلام داشته است.

دانشمندان منجم بزرگ ايرانى همچون ابو الوفاى بوزجانى، ابو سهل كوهى صاحب كتاب «صدر الكواكب»، حكيم عمر خيام نيشابورى و ابوريحان بيرونى صاحب كتاب معروف «قانون مسعودى» [6] هر يك علم نجوم را ترقى بسيار بخشيدند.

[1] . ر. ك: مجله بررسى‌هاى تاريخى، «سهم شاهان ساسانى در تمدن اسلامى»، ش 5، ص 75

[2] . ذبيح اللّٰه صفا، تاريخ علوم عقلى در جهان اسلام، ص 4

[3] . عباس اقبال، خاندان نوبختى، ص 67

[4] . محمد بن ابراهيم الفزارى نخستين كسى است كه آثار ارزشمندى در رابطه با علوم نجوم تدوين نمود

[5] . ر. ك. گوستاو لوبون، پيشين، ص 568-570

[6] . «قانون مسعودى» ابوريحان در علم نجوم همان مقام و منزلت «قانون» ابن سينا را در طب داراست. ر. ك: احمد آرام، علم در اسلام، ص 11