پيامبر خدا (ص) بيشتر قبايل پيرامون مدينه و حتى جاهاى دوردست شبه جزيره را به اسلام دعوت كرد و بر ضد آنهايى كه با وى به ستيز برخاستند به زور متوسل گرديد؛ و در اين راه چنان توفيقى يافت كه توانست براى گشودن مكّه لشكرى ده هزار نفرى را بسيج كند. پديده‌اى كه در تاريخ عربستان سابقه نداشت. [1]

مشاهده آن سپاه گران چنان وحشتى در دل مكيان افكند كه بى‌ايستادگى شهر را تسليم رسول خدا (ص) كردند؛ و خود نيز در جنگهاى بعدى در شمار سپاه اسلام درآمدند. پس از فتح مكه و جنگ حنين كه در ادامه‌اش انجام گرديد، براى مسلمان كردن قبايل ديگر نيازى به لشكركشى نبود. آوازه قدرت دولت اسلامى در همه جا پيچيده و سران قبايل عربستان در سال نهم هجرى گروه گروه به مدينه آمدند و اظهار اسلام كردند و به مقررات و قوانين دولت اسلامى گردن نهادند. [2]

به اين ترتيب هرج و مرج از ميان قبايل رخت بربست و روابط ميان آنها بر پايه برادرى و عدالت تنظيم گرديد. منازعه و زد و خورد از سوى قرآن كريم نهى گرديد [3] و در صورت وقوع براى پايان دادن به آن راههاى مشخصى پيشنهاد شد. مهم‌تر از همه اينكه آحاد جامعه اسلامى در قبال منازعه و جنگ ميان طوايف مسئول شناخته شدند و موظف گشتند تا براى پايان بخشيدن به آنها اقدام كنند. [4] در نتيجه زمينه جنگهاى دراز مدت گذشته در ميان قبايل رو به زوال نهاد؛ و اين امر به نوبه خود به رسول خدا (ص) امكان بخشيد تا همچون حاكمى مقتدر براى نخستين بار از

[1] . السيرة النبوية، ابن هشام، بخش دوم، ص 400؛ نيز ر. ك. تاريخ جوامع اسلامى، ص 68-69

[2] . الكامل فى التاريخ، ابن اثير، ج 2، ص 283-290

[3] . سورۀ انفال (آيۀ 46): (وَأَطِيعُوا اللّهَ وَرَسُولَهُ وَلاَتَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَاصْبِرُوا إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ). (و ازخداوند و پيامبر او اطاعت كنيد و اختلاف كلمه نداشته باشيد كه بد دل خواهيد شد و شأن و شوكتتان بر باد مى‌رود، و شكيبايى كنيد كه خداوند با شكيبايان است.)

[4] . سورۀ حجرات (آيه 9 و 10): (وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَيفَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فَإِن فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ. إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ). (و اگر دو طايفه از مؤمنان با هم درافتند، ميان آنان سازش دهيد، و اگر يكى از آنها بر ديگرى تعدى كرد، پس با آنكه تعدى پيشه كرده است كارزار كنيد، تا آنكه به سوى امر الهى بازآيد، و اگر باز آمد، آنگاه ميان آنان دادگرانه سازش دهيد؛ و به داد بكوشيد كه خداوند دادگران را دوست دارد. همانا مؤمنان [مسلمانان] برادرند، پس بين برادرانتان آشتى برقرار سازيد و از خداوند پروا كنيد، باشد كه مشمول رحمت حق شويد