همچون تفسير قرآن كريم، شرح احاديث نبوى و سيره رسول خدا (ص) نيز داراى اهميت بوده است. [1]

3- 3- 5. جغرافى: وجوب زيارت خانه خدا يكى از عوامل مهم رونق دانش جغرافى در ميان مسلمانان بوده است. طى مسافتهاى طولانى ميان نقاط دوردست جهان اسلام تا مكه مكرمه و همين‌طور مدينه منوره، جز در سايه داشتن اطلاعات درست و دقيق جغرافيايى امكان‌پذير نبود و همين عامل جغرافى‌دانان را بر آن مى‌داشت تا درباره راههاى منتهى به اين دو شهر گرامى به كسب اطلاعات سودمند بپردازند و نياز حاجيان را برآورده سازند.

از آن گذشته در نزد برخى از جغرافى‌دانان مسلمان مكه و مدينه مركز ربع مسكون به شمار مى‌رفته است. [2]

3-4- 5. هنر و معمارى: ساختن بنايى كه در خور شأن و منزلت حرمين شريفين باشد و نيز نياز ميليونها زايرى را كه همه ساله به سوى آن دو شهر مقدس روى مى‌آورند برآورده سازد. در انگيزش ذوق هنرى و معمارى مسلمانان تأثيرى بسيار ژرف داشته است. در حالى كه ساخت مسجد در نواحى گوناگون سرزمينهاى اسلامى از هنر و معماريهاى بومى و همجوار تأثيرپذير بوده است، معمارى حرمين شريفين را بايد حاصل تكامل تجربه معمارى همه مسلمانان و بلكه فناورى جهانى شمرد. الگوى اصلى و طرح اوليه مسجد الحرام خانه كعبه است كه به دست ابراهيم خليل ساخته شد و از آنِ مسجد النبى، همان چهار ديوارى مربع مستطيلى است كه رسول خدا (ص) در آغازين روز حضورشان در مدينه طراحى كردند. اما ديگر عناصر هنر و معمارى اين دو مكان مقدس حاصل ذوق مسلمانانى است كه طى قرنها، و با قصد تقرب به خداوند نهايت كوشش خود را به كار بسته‌اند.

[1] . از كهن‌ترين آثار تأليف شده دربارۀ مكۀ مكرمه مى‌توان به نوشته‌هاى محمد بن عمر واقدى (130-207 ه‌)، على بن محمد مدائنى (135-225 ه‌)، ابوالوليد ازرقى (درگذشت: حدود 250)، زبير بن بكار (172-256 ه‌)، عمر بن شبه (172-256 ه‌) و محمد بن اسحاق فاكهى (درگذشت: حدود 280) اشاره كرد. از آثار مربوط به مدينۀ منوره نيز مى‌توان «تاريخ المدينة المنوره» ابو زيد عمر بن شبه نميرى بصرى (173-262) را نام برد

[2] . كارنامۀ اسلام، ص 76-83