نيجر اشاعه پيدا كرد و در همين سده به تنبكتو [1] رسيد و مردم صحرا نيز به دين اسلام مشرف گشتند. در سده يازدهم هجرى/ هفدهم ميلادى اسلام در پرتو فعاليت مسلمانان هندوستان در قسمت جنوب آفريقا گسترش يافت و به ناتال و ايالت كاپ و سپس به قسمتهاى داخلى ترانسوال و رود زيا رسيد.

3. از حدود سال 1160 ه/ 1747 م تا اوايل سده بيستم، اسلام به وسيله فرقه‌هاى تصوف- كه با مبلغان مسيحى پروتستان و كاتوليك رقابت مى‌كردند- در آفريقا منتشر گرديد. [2]

در مجموع سه عامل زير بيش از عوامل ديگر در گسترش اسلام در آفريقا مؤثر بوده است:

1. بازرگانانى كه از مصر، مغرب و زنگبار مى‌آمدند.

2. پيروان فرقه‌هاى صوفيه و فارغ التحصيلان دانشگاههاى اسلامى فاس، زيتونه و قاهره.

3. ازدواج و زناشويى بازرگانان و روحانيون مسلمان با زنان آفريقايى. [3]

4. تمدن اسلامى در مصر

مصر سرزمينى است با تمدنى بسيار كهن كه وجود اهرام ثلاثه [4] در اين كشور، آن را در اوج شهرت تاريخى قرار داده است. فتح اين سرزمين به دست اعراب در سده نخست هجرى اتفاق افتاد و به تدريج، زبان مردم عربى گرديد و مسيحيان ساكن آنجا نيز در اقليت قرار گرفتند. مصر مدت يك قرن زير فرمان سلسله بنى اميه بود. سپس به دست عباسيان افتاد؛ و در سده‌هاى چهارم، پنجم و

[1] . شهرى واقع در جمهورى سودان واقع بر پيچ بزرگ رود نيجر بر مرز جنوبى صحراى آفريقا. شهر جديد در اواخرقرن 11 م داير شد و از مراكز پر رونق فرهنگ اسلامى گرديد. (دايرة المعارف فارسى، مصاحب)

[2] . اسلام صراط مستقيم، كنث مورگان، ترجمۀ امينى، بحرالعلومى، رضائى، مجتهدى، نوروزى، ص 299-300

[3] . همان

[4] . اين اهرام در جيزه (نزديك قاهره) واقع مى‌باشند و عبارتند از اهرام خوفو، خضرع و منكورع. بلندترين آنها هرم‌خوفو است كه از عجايب سبعه محسوب بوده و آن هرمى است مربع القاعده كه قاعده‌اش بيش از پنج هكتار زمين را فرا گرفته و چهار مثلث بدنۀ آن متوجه به چهار جهت اصلى است. ارتفاع كنونى آن 138 متر، طول ضلع قاعده‌اش 227 متر و طول هر يالش 217 متر مى‌باشد.
يادآور مى‌شود كه عجايب سبعه عبارتند از: 1. اهرام مصر (به ويژه هرم خوفو) 2. حدائق معلقۀ بابل كه گويند بُختنَصَّر دوم آنها را براى زوجۀ خود سِميرا ميس بنا نهاد. 3. مجسمۀ زئوس، كارفيدياس، 4. كولوس رودس. 5. معبد آرتميس، در افوس؛ 6. موسولئوم هاليكارناس؛ 7. منارة البحر يا فانوس دريايى اسكندريه. (دايرة المعارف فارسى، مصاحب)