شادى شهرها مى‌افزود. همين كاخها را مى‌بينيم كه داراى كتابخانه‌هايى در حدود ده هزار تا پنجاه هزار جلد كتاب مى‌بودند. شاهزادگان در حدود صد هزار تا چهار صد هزار جلد كتاب داشتند. در هيچ نقطه‌اى از تاريخ به غير از بعضى شهرهاى يونان نمى‌بينيم كه اين قدر دانشمند و شاعر و نثر نويس با كمال احترام زندگانى نمايند. اين‌گونه مزدهاى هنگفت دريافت دارند. در هيچ تاريخى نمى‌بينيم كه اين قدر توده ملت در جست‌وجوى علم بروند و تا اين اندازه دانش و هنر در جان و روان تمام طبقات نفوذ و اثر كرده باشد، مگر تمدن اسلامى. [1]

آنگاه نويسنده كتاب كسانى را كه درباره تاريخ علمى مسلمانان نا آگاهانه و با اطلاعات اندك و نادرست داورى مى‌كنند، به باد نكوهش مى‌گيرد و در ادامه مى‌نويسد: مسلمين از يونانيها طرز صحافى كتب را آموختند و مانند ديگران طومار نمى‌نوشتند و از ايرانيها صنعت كاغذسازى آموختند، به نحوى كه كاغذهاى شهر گزاتيوا مشهور شد و رفته رفته اين هنر را تكميل نموده در اسپانيا كاغذهاى بسيار زيبا درست مى‌كردند. در روى همين كاغذها نويسندگان و خوشنويسان مهارت انگشتان خود را ظاهر مى‌ساختند. در حدود هفتاد تا هشتاد هزار جلد كتاب در سال تهيه مى‌شد. قرطبه مركز بود و ساير شهرها هم در انتشار علوم و زياد ساختن كتب از آن شهر كم نبودند. الحاكم نماينده مخصوص به امپراتورى يونان و خلافت عباسى با سرمايه غير محدود فرستاد تا هر چه مى‌توانست به دست آورد و نويسندگان دربارى كه هزاران تن بودند، مواجب گزاف دريافت مى‌داشتند. [2]

نويسنده در ادامه يادآور مى‌شود كه تلاشهاى علمى تنها به مردان اختصاص نداشت بلكه زنان نيز در اين مهم سهيم بودند؛ و مى‌افزايد: از اينها نامى‌تر دخترانى از خانواده‌هاى بسيار نجيب بودند كه كتابخانه بزرگى براى خود ترتيب داده و به قدرى عشق خواندن كتاب و كسب علوم داشتند كه همسر انتخاب نكردند. اينها كتب زيادى نوشتند و در قصايد خود داد فصاحت دادند. به نحوى كه موجب شگفتى همگان گرديد. [3]

[1] . عظمت مسلمين در اروپا، ژوزف ماك كاپ، ترجمۀ ابوالقاسم فيضى، ص 168

[2] . همان

[3] . همان، ص 170