حكومتى را در درون خود مشاهده نكرده بودند. اسلام براى نخستين بار باعث ظهور نظامهاى حكومتى در اين مناطق گرديد. با وجود اين اكثر مناطقى كه اسلام وارد آنها شد جوامعى را در خود جاى داده بودند كه داراى اديان توحيدى بودند و ورود اسلام به اين جوامع تنها باعث سازماندهى مجدد و انجام تغييرات جزئى در آنها شد.» [1]

طبيعى است كه اين روابط مسالمت‌جويانه در حافظه تاريخى ملتهاى اسلامى و نيز ملل همجوارشان تأثير مثبت بگذارد و تجديد حيات تمدن اسلامى در روزگار كنونى كه اقوام و ملتهاى گوناگون به قطبهاى سياسى و اقتصادى جداگانه‌اى پيوسته‌اند، نه تنها براى آنان موجب ترس و نگرانى نباشد، بلكه از سوى آنها مايه اميدوارى تلقى گردد و مورد استقبال قرار گيرد.

پرسش و فعاليت:

با توجه به مطالب فوق تحليل شما از گسترش اسلام به زور شمشير چيست؟ آيا واقعاً اگر شمشير در كار نمى‌بود، باز هم اسلام گسترش پيدا مى‌كرد؟ شما مى‌توانيد براى يافتن پاسخ اين پرسشها به كتابهايى مانند «تاريخ گسترش اسلام» تأليف سرتوماس آرنولد، ترجمه دكتر ابوالفضل عزتى مراجعه كنيد.

فعاليت:

امروزه در كشورهاى اسلامى و از جمله ايران با پديده‌اى به نام فرار مغزها رو به رو هستيم.

درباره علل اين پديده و راهكارهاى مقابله با آن، در كلاس بحث و گفت‌وگو كنيد.

بيان يك نكته:

آنچه در اين فصل به عنوان عوامل معنوى برشمرده شد، در راه نوسازى تمدن اسلامى پايه و نقاط اتكاى بسيار مطمئن و استوارى هستند. ولى بدون ترديد ديگر تمدنهاى جهان نيز عواملى براى پيشرفت خود داشته‌اند كه اگر مسلمانان امروزه درصدد احياى تمدن خود برآيند، ناگزير بايد جنبه‌هاى مثبت و نيز منفى آنان را مد نظر داشته باشند، زيرا آنچه مسلمانان مدعى ايجاد آن هستند بايد همه محاسن تمدنهاى موجود جهان را دارا بوده و از عيوب و نقايص آنها مبرّا باشد.

[1] . تاريخ جوامع اسلامى، ص 359