فصل دوم: ظرفيتهاى مادى جهان اسلام

تمدن اسلامى در اوج گسترش و پيشرفت خود از امكانات و ظرفيتهاى مادى چندى برخوردار بود كه اقتدار و برترى آن را تضمين مى‌كرد. امروزه نيز با وجود همه تغيير و تحولات جهانى، نه تنها از اين امكانات و ظرفيتها چيزى كاسته نشده، بلكه افزايش نيز يافته است. اگر در گذشته ظرفيتهايى همچون گستره جغرافيايى و راههاى تجارى در جنبه‌هاى مادى تمدن اسلامى نقش آفرين بود، امروزه چندين عامل ديگر مثل معادن بزرگ زيرزمينى، جمعيت جوان و فعال و ... بر آنها افزوده گرديده است.

البته نبايد از ياد برد كه به تناسب افزايش ظرفيتها بر ميزان مشكلات ملل اسلامى نيز افزوده شده است؛ مثل مرزبنديهاى سياسى كه با دارا بودن منشأ استعمارى، ديگر مشكلات را نيز تشديد كرده است.

در فصل حاضر برآنيم تا ضمن برشمردن ظرفيتهاى موجود جهان اسلام و با در نظر گرفتن مشكلات حاصل از آنها بر اين نكته تأكيد بورزيم كه با وجود همه اهميتى كه ظرفيتهاى مادى دارا هستند، در حقيقت تمدن اسلامى وراى مرزهاى سياسى و بيرون از ظرفيتهاى مادى شكل مى‌گيرد. جايگاه تمدن اسلامى انديشه‌هاى مسلمانان است و آنگاه كه چنين اراده‌اى در انديشه‌ها شكل بگيرد و ملل اسلامى درصدد احياى تمدن خود برآيند، افكار و دلها نيز به يكديگر نزديك خواهد گرديد و بسيارى از مشكلات نيز مرتفع خواهد شد. به تعبيرى شايد يكى از بهترين راههاى برون رفت از مشكلات حاضر، طرح ايجاد تمدن بزرگ اسلامى باشد. طرحى كه درست در مقابل طرحهاى استعمارى دولتهاى بزرگ جهان به ويژه نقشه‌هاى مزورانه ايالات متحده آمريكا براى جهان و ملتهاى اسلامى قرار مى‌گيرد.