اما عناوين جزئى فصل حاضر چنين است.

- گستردگى جغرافيايى‌

- منابع استراتژيك‌

- جمعيت‌

1. گستردگى جغرافيايى‌

چنان‌كه در نقشه مسلمانان در جهان امروزى پيداست، جهان اسلام ابعاد جغرافيايى بسيار گسترده‌اى دارد. در دنياى معاصر جمعيت بيش از 43 كشور جهان از جمله شش جمهورى تازه استقلال يافته آسياى مركزى مسلمان هستند. يك چهارم كشورهاى مستقل جهان مسلمان بوده و بيش از 28 ميليون كيلومتر مربع يا تقريباً به استثناى قطب جنوب 20 درصد كل خشكيهاى روى زمين را كشورهاى مسلمان نشينى تشكيل مى‌دهند. [1]

نكته قابل توجه اينكه به استثناى كشورهاى مالزى، بنگلادش و چهار كشور جزيره‌اى بحرين، كومور، اندونزى و مالديو، ديگر كشورهاى اسلامى به هم پيوسته هستند. شايد شگفت‌انگيزتر اين باشد كه بدانيم تقريباً 38 درصد مرزهاى خشكى بين‌المللى و نسبتى مشابه يعنى 37 درصد از مرزهاى بالقوه دريايى به 43 كشور مورد بحث تعلق دارد. تراكم مرز در جهان اسلام، در ارتباط با مساحت، هر چند از اروپا كم‌تر بوده اما با تراكم مرز در آفريقا مشابه است. بسيارى از كشورهاى اسلامى با چهار همسايه يا بيشتر مرز خشكى دارند. فقط تعداد مرزهاى خشكى بين‌المللى سه كشور دنيا (برزيل، چين و آلمان) از شش كشور اسلامى كه پرتعدادترين مرز را دارند بيشتر است. سودان با هشت مرز بين‌المللى در جهان اسلام از لحاظ تعداد مرز رتبه اول را داراست. بايد خاطرنشان كرد كه اغلب اين مرزها بدون توجه به شرايط جغرافياى طبيعى و انسانى و بدون در نظر گرفتن خواست مردم ترسيم شده‌اند؛ و تنها شمار معدودى از مرزها بدون تأثيرى مستقيم يا غير مستقيم قدرتهاى اروپايى شكل گرفته‌اند. اما جهان اسلام دلواپس تعيين حدود دقيق مرزها با اعمال حاكميت بر سرزمين نبوده، چون ملتهاى اسلامى نه به تعيين دقيق مرزها بلكه به وحدت ميان يكديگر مى‌انديشيده‌اند. [2]

[1] . مرزهاى بين‌المللى جهان اسلام، جرالد بليك، ترجمۀ محمدرضا بهشتى‌فر، مجموعه مقالات سمينار بين‌المللى مسائل جغرافيايى جهان اسلام، ص 39

[2] . همان جا، ص 40