فصل اول : دانش در تمدن اسلامى‌

(قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَايَعْلَمُونَ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبَابِ.) (زمر: 9)

بگو آيا آنان كه مى‌دانند با آنان كه نمى‌دانند برابرند؟ به راستى كه تنها خردمندان پند مى‌پذيرند.

نقل است كه روزى رسول خدا (ص) به مسجد درآمد و با دو دسته از يارانش رو به رو گرديد:

يك گروه سرگرم گفت و گوى علمى و فراگيرى دانش بودند و گروه ديگر سرگرم راز و نياز و انجام نيايش. پرسيدند: از اين دو گروه كدام بهتر است؟ فرمود: «اين گروه خداى را مى‌خوانند و اما آن گروه ديگر دانش مى‌آموزند و نادان را آگاه مى‌سازند، اينان بهترند. من براى تعليم فرستاده شده‌ام.» سپس خود در حلقه علم‌آموزان نشست. [1]

اين رويكرد احترام‌آميز به دانش از سوى پيامبر (ص) چنان شوق‌برانگيز و وجدآفرين بود كه بر ژرفاى جان مؤمنان تأثير مى‌نهاد و آنان را به انگيزش درمى‌آورد تا طلب علم را سرلوحه برنامه زندگى خويش گردانند و چونان وظيفه‌اى دينى به آن اهتمام ورزند. اين سخنان رسول خدا (ص) كه: «طلب علم بر هر مسلمانى واجب است»، و «دانش را بجوييد، اگرچه در چين باشد»، [2] مسلمانان را بر آن مى‌داشت تا در جست و جوى علم و دانش به سوى كانونهاى علمى جهان بار سفر بندند و هرگونه رنجى را در اين راه بر خود هموار سازند و از جان مايه بگذارند.

[1] . منية المريد، شهيد ثانى، ص 106

[2] . حكيم ناصرخسرو قباديانى مضمون اين سخن پيامبر (ص) را به نظم درآورده گويد:

ديوان ناصرخسرو، به تصحيح مجتبى مينوى، مهدى محقق، ص 457