حاصل اين تشويقهاى معنوى و تلاشهاى پيوسته مسلمانان فرهنگ و تمدن اسلام بود كه هم علم و ادب و هنر را به اوج رساند و هم دانشمندانى بس بزرگ را به جهان علم تقديم داشت.

تفصيل اين مطلب موضوع فصل حاضر است كه در چارچوب عناوين زير مورد بحث قرار مى‌گيرد:

- جايگاه دانش در اسلام،

- مقام والاى دانشمندان،

- هدفهاى علمى و آموزشى در تمدن اسلامى،

- نهادهاى علمى و آموزشى در تمدن اسلامى،

- جامعه مشترك المنافع علمى در تمدن اسلامى.

1. جايگاه دانش در اسلام‌

براى تبيين جايگاه دانش در اسلام، آشنايى با ديدگاه قرآن كريم و نيز رسول خدا (ص) و پيشوايان راستين اسلام (ع)، ما را به واقعيت امر هر چه نزديك‌تر خواهد ساخت.

1- 1. دانش در نگاه قرآن‌

حقايق قرآنى زير ما را به جايگاه دانش در اين كتاب شريف رهنمون مى‌گردد:

1. قرآن كريم خود يك كتاب يعنى «سمبل دانش» است:

(ذلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدىً لِلْمُتَّقِينَ.) (بقره: 2)

اين كتاب كه در حقانيت آن هيچ شك و ترديدى وجود ندارد، راهنماى پرهيزكاران است.

2. نخستين آيه نازل شده بر پيامبر (ص) وى را به خواندن فرمان مى‌دهد:

(اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ.) (علق: 1- 5)

بخوان به نام پروردگارت كه بيافريد، آدمى را از لخته خونى بيافريد. بخوان و پروردگار تو ارجمندترين است. خدايى كه به وسيله قلم آموزش داد. به آدمى آنچه را كه نمى‌دانست بياموخت.