فصل دوم: تبادل علمى در تمدن اسلامى‌

اطلبو العلم ولو بالصين.

دانش را بجوييد، اگرچه در چين باشد.

رسول خدا (ص)

اوج‌گيرى و شكوفايى دانش و فناورى در حوزه تمدن اسلامى علل گوناگونى داشت كه از جمله مى‌توان به داد و ستد علمى با ديگر تمدنها اشاره كرد. اين داد و ستد سازنده، كمك بزرگِ تمدن اسلامى به هدفهاى علم بود؛ كمكى كه هم موجب استوارى هر چه بيشتر پايه‌هاى دانش در درون خود گرديد، و هم بر رونق و شكوفايى آن در سطح جهانى تأثيرى ماندگار بر جاى نهاد. تمدن اسلامى با انتقال دانشهاى هندى و ايرانى و يونانى به سراسر قلمرو خود، دانشمندان بزرگى را پرورش داد و آن علوم را چنان كه در خور روزگار خودش بود فربه ساخت و سپس با انتقال آن به سراسر جهان، به ويژه غرب مسيحى، آنان را وامدار خويش گردانيد.

اين حقيقتى است انكارناپذير و مورد قبول همه مورخان علم، كه مسلمانان تنها مصرف كننده اندوخته‌هاى علمى ديگر ملل نبوده‌اند، بلكه با توليد و نوآوريهاى فراوان خود، بر ذخيره علمى جهان افزوده‌اند. حتى اگر كه فعاليت آنان به انتقال صرف نيز محدود بوده باشد، كار آنان به تلاش خستگى‌ناپذير زنبور در استفاده از شهد گلها و گياهان پراكنده براى فراهم آوردن عسل شفابخش همانند است. با قرار گرفتن مهد تمدن اسلامى در ميان خاور و باختر جهان، دانش را از كانونى به كانون ديگر انتقال داد و با اين شيوه محصولى فراهم آورد كه با منابع اصلى خود تنها در نام شباهت داشت! دانشى كه مسلمانان به غرب انتقال دادند از چنان غنايى برخوردار بود كه‌