براى ساليانى دراز، مرجع علمى موثق و معتبر علمى دانشگاهها، دانش‌پژوهان و دانشجويان غربى بود. [1]

درس حاضر تلاشى است براى نشان دادن اين بعد از تمدن اسلامى؛ و بر آن است تا چندين سده تلاش و تكاپوى علمى بى‌وقفه مسلمانان را براى پروراندن دانشهاى جهانى در كانونهاى علمى خود و سپس انتقال آنها به ديگر مراكز علمى به بحث بگذارد و نقش سازنده آنان را در پيشبرد كاروان دانش بشرى از خلال مباحث و موضوعات زير نشان دهد:

- انتقال علوم به جهان اسلام‌

- كانونهاى انتقال دانش جهانى به تمدن اسلامى‌

- سرچشمه‌ها

- انتقال علوم اسلامى به غرب‌

چنانكه از اين عناوين پيداست، براى بررسى جريان مبادله علمى ميان تمدن اسلامى و ديگر تمدنهاى جهانى، نخست انتقال علوم به تمدن اسلامى و سپس به كانونهاى علمى جهان به بحث گذاشته خواهد شد.

1. انتقال علوم به جهان اسلام‌

ايده تلاش براى جلب دانشهاى گوناگون به درون جامعه اسلامى، از آغازين دوره پيدايش اسلام در ميان مسلمانان رايج بود. ولى آنچه زمينه مساعد و مناسب عملى شدن اين ايده را فراهم آورد، همانا گسترش حوزه جغرافيايى اسلام بود؛ و در عصر موسوم به «عصر طلايى تمدن اسلامى» روند انتقال علوم بيگانه و عمدتاً غير دينى به تمدن اسلامى به اوج خود رسيد.

[1] . براى مثال از ابن سينا مى‌توان ياد كرد كه آثار علمى و فلسفى او كتاب درسى دانشگاههاى مغرب زمين بوده است. دكتر نصر در اين باره مى‌نويسد: «تأثير ابن سينا در مشرق و مغرب هر دو عظيم بوده است. در جهان اسلام روح علمى او بر فعاليت عقلانى همۀ زمانهاى پس از وى مسلط بوده و فلسفه و طب او تأثير زنده‌اى تا زمان حاضر داشته است. در باختر زمين وى را به لقب «امير پزشكان» مى‌شناختند و قرنها طرز فكر و آثار او بر علوم پزشكى استيلا داشت، و نظرهاى علمى و فلسفى و كلامى او بر چهره‌هاى برجسته‌اى همچون آلبرتوس ماگنوس و قديس توماس آكوئيناس و دونس سكوتوس و راجر بيكن تأثير فراوان كرده است.» (علم و تمدن در اسلام، ص 44-45)