فصل پنجم: بازرگانى در تمدن اسلامى

با تهاجم قبايل شمال به درون امپراتورى روم در سده پنجم ميلادى و نيز گسترش اسلام در شرق، غرب و نيز شمال آفريقا در اوايل سده هفتم، وضعيت بازرگانى در حوزه درياى مديترانه آشفته گرديد. راهزنيهاى دريايى به همراه اخاذيهاى مقامات محلى كه هزينه حمايت از بازرگانان را طلب مى‌كردند، كار تجارت را از رونق انداخت. حتى فعاليتهاى تجارى نوعى فعاليت شرم‌آور و زشت تلقى مى‌گرديد و بازرگانان از نظر اجتماعى مردمانى مظنون تلقى شدند. [1]

اما در همان حالى كه تجارت سازمان يافته در اروپا تضعيف گرديده بود، در نقاطى ديگر به ويژه در جهان عرب و در ميان هندوها شكوفا شد. در حدود سال 650 ميلادى، ميان درياى سرخ و مديترانه كانالى حفر شد كه مديترانه شرقى را با اقيانوس هند مرتبط مى‌ساخت. چنين كانالى در سال 98 م به وسيله تراجان، امپراتور روم نيز حفر گرديده بود، اما اين كانال در سده سوم ميلادى ديگر قابل استفاده نبود. در پايان سده هفتم ميلادى مهاجر نشينهاى عرب بر ساحل غربى اقيانوس هند چتر افكنده و در نيمه سده بعد جوامع بزرگ تاجران عرب در چين تأسيس گرديد. گرچه ميان چين و امپراتورى روم رابطه بازرگانى بلند مدتى برقرار بود، اما اين تنها در سده سيزدهم ميلادى و به دنبال انتشار گزارش مشهور ماركو پولو از اقامتش در شانگتو [2] بود كه ميان چين و اروپا تجارت مستقيم برقرار گرديد. كالاهاى شرقى كه راه به سوى اروپا گشوده بود، بايد از خاور ميانه عبور مى‌كرد و در همين هنگام بازرگانى اعراب علاوه بر ارتباط با شرق دور، اقيانوس هند و آسياى مركزى، همانا ساحل شرقى آفريقا را نيز از طريق راههاى كاروانى صحرا دربرمى‌گرفت. [3]

[1] 1. detaroprocnIreilorG,anaciremAaidepolcycnE , 1993,vol.26,P.912-13

[2] 2. utgnahS

[3] . مأخذ پيشين