على (ع) با درايت و تيز هوشى، انگيزه و هدف اشعث را از اين كار مى‌دانست و به همين خاطر هديه او را نپذيرفت. و اگر اغراض دنيوى در كار نبود، امام على (ع) آن را مى‌پذيرفت، چرا كه رسول خدا (ص) نيز هديه را قبول مى‌كرد و خود على (ع) بارها، هديه‌هايى كه از دوستان مى‌رسيد براى محبت و دوستى مى‌پذيرفت ...» [1]

امور اجتماعى و سياست‌

مراقبت دقيق امام (ع) از كارگزاران نظام‌

در نهج‌البلاغه، بسيارى از خطبه‌ها و نامه‌هاى امام (ع) دربردارنده رهنمودهاى انسان‌ساز آن حضرت به مسؤلان و كارگزاران امور اجرايى است و اين اهمّيت راه‌ورسم درست دراداره‌زندگى و ارزش عدالت اجتماعى را از نظر امام (ع) مى‌رساند. از آنجا كه انسان‌هاى مستضعف و پابرهنه به مسؤلان و پيشوايان خود چشم دوخته‌اند، هرگونه حركت و رفتارى از سوى آنان، در روند جامعه و مردم تأثير بسزا دارد. بر همين اساس امام (ع) اگر حركتى را از كارگزارانِ خود، برخلاف اهداف و آرمانهاى مقدس اسلام مى‌يافت با كمال قاطعيت، آنها را بازخواست كرده و بطور دقيق، حسابرسى مى‌نمود. او در يكى از نامه‌هايش به ابن‌عباس يا يكى ديگر از پسر عموهايش كه والى بصره بود و از بيت‌المال مسلمانان اختلاس كرده بود چنين مى‌فرمايد:

«... فَاتَّقِ اللَّهَ وَ ارْدُدْ إلَى هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ أَمْوَالَهُمْ: فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ ثُمَّ أَمْكَنَنِى اللَّهُ مِنْكَ لَأُعْذِرَنَّ إِلَى اللَّهِ فِيكَ، وَ لَأَضْرِبَنَّكَ بِسَيْفِىَ الَّذِى مَا ضَرَبْتُ بِهِ أَحَداً إِلَّا دَخَلَ النَّارَ. وَ وَاللَّهِ لَوْ أَنَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ فَعَلَا مِثْلَ الَّذِى فَعَلْتَ، مَا كَانَتْ لَهُمَا عِنْدىِ هَوَادَةٌ، وَلَا ظَفِرا مِنّىِ بِإِرَادَهٍ حَتَّى اخُذَ الْحَقَّ مِنْهُمَا وَ أُزِيحَ الْبَاطِلَ عَنْ مَظْلَمَتِهِمَا ...» [2]؛

... پس از خدا بترس و اموال اين مردم را برگردان و اگر چنين نكنى و خدا مرا در دست‌يابى بر

[1] . ابن‌ابى‌الحديد، شرح نهج‌البلاغه (رحلى)، ج 3، ص 81 و چاپ وزيرى، ج 11، ص 247 و 248 (شرح خطبه 219).

[2] . نهج‌البلاغه، نامه 41.