خوانده‌ام و تاكنون بيش از هزار مرتبه اين خطبه را خوانده‌ام و در تمام اين سالهاى طولانى و در هر بار خواندن، اثر تازه‌اى از تأثر و خوف در روح، و لرزه جديدى در قلب و اعضايم ايجاد كرده است. هر بار و هر زمان كه در مضمون اين خطبه دقت كرده‌ام، حالات و اوضاع دسته‌اى از نزديكان و بستگان خودم را مجسّم ديده‌ام.» [1]

در فصاحت و بلاغت حضرت على (ع) سخن بسيار گفته شده است، به نقل يكى از موارد ديگر كه ابن ابى‌الحديد در شرح خطبه 108 آورده است، مى‌پردازيم:

«افراد دقيق و باريك‌بين بايد به جلال و عظمت كلمات اين خطبه كه رعب و مهابتى خاص در دل انسان ايجاد مى‌كند، به دقت بنگرند تا تأثير كلام شيوا و بليغ را احساس كنند. و براستى پسر ابوطالب چقدر خدا را يارى كرد و به اسلام خدمت نمود. گاهى با دست و شمشيرش، گاهى با زبان و منطقش و گاهى با قلب و فكرش و اگر از جهاد و جنگ سخن به ميان آيد، على بن ابى‌طالب سيد المجاهدين و المحاربين است. اگر از وعظ و تذكير سخن بگوييم او ابلغ الواعظين و المذكرين است، اگر از خطبه و تفسير سخن به ميان بيايد او رئيس الفقهاء و المفسرين است و اگر از توحيد سخن بگوييم، او امام اهل عدل و موحدين است.» [2]

فصاحت كلام على (ع) در سخن ديگران‌

سيد رضى (ره) كه خود در فن بلاغت و فصاحت صاحب نظر و اديب و سخنورى‌ماهر و شاعرى زبردست بود و براساس همين ذوق اين مجموعه از كلمات امير المؤمنين (ع) را «نهج‌البلاغه» ناميد. در مقدمه، در توصيف كلام آن حضرت مى‌فرمايد:

عَلْيهِ مَسْحةٌ مِنَ العِلْمِ الألهِىّ وَ فيه عَبْقَةٌ مِنَ الْكَلامِ النَّبَوِىِّ» [3]؛

در سخنان على (ع) نشانى از علم الهى و بويى از سخنان رسول خدا وجود دارد.

شهيد مطهرى كه كلمات على (ع) را آيتى از فصاحت و سخنورى و گنجينه نفيسى از

[1] . شرح‌ابن‌ابى‌الحديد (چاپ‌وزيرى)، ج 2، ص 204 و ج 11، ص 145 (شرح خطبه 212).

[2] . همان منبع ونيز رك: ج 3 ص 51 به بعد (چاپ رحلى).

[3] . مقدمه شريف رضى درنهج‌البلاغه، ص 34.