اين معنا از زندگى و اخلاق در اينجا مد نظر است. برخى از محاسن و مكارم اخلاقى، عبارت است از: عدل، انصاف، عشق، محبت، وفاى به عهد، صبر، بردبارى، اداى امانت، فداكارى، گذشت و ايثار. [1]

دين و اخلاق‌

از آنچه گفته شد به نقش دين در بارورى و بازپرورى اخلاق و مكارم اخلاقى پى مى‌بريم؛ زيرا زندگى به معناى سوم و مكارم اخلاقى متناسب با آن، تنها در پرتو تعاليم آسمانى و به پشتوانه معتقدات دينى قابل وصول بوده و ضمانت اجرايى پيدا مى‌كند. براى همين، پيامبر اسلام (ص) فرمود:

«انَّما بُعِثْتُ لِاتَمِّمَ مَكارِمَ الْاخْلاقِ.» [2]

من براى تيمم و تكميل مكارم اخلاق (و محاسن اخلاقى) برگزيده شدم.

توضيح آن كه ارزش‌هاى اصيل اخلاقى، خاستگاه فطرى دارد و از فطرت خداجويى و كمال‌طلبى انسان سرچشمه مى‌گيرد؛ زيرا خداوند متعال اين فطرت پاك و روح متعالى را در كالبد آدميان دميده و هموست كه سرسلسله معنويات، اخلاقيات، ارزش‌ها و مكارم اخلاقى به شمار مى‌آيد و بس.

از اين رو، بارورى و شكوفايى مكارم اخلاقى نيز جز در پرتو اعتقاد به خدا و قانون پاداش و كيفر الهى در روز جزا ميسر نخواهد شد. حتى «وجدان اخلاقى» مورد نظر امثال كانت نيز بدون پشتوانه اعتقادات دينى و الهى، در عمل كارآيى ندارد؛ زيرا پايبندى به الزامات و احكام اخلاقى كه مستلزم نوعى محروميّت از بسيارى خواسته‌ها، و (به ظاهر) مايه زحمت است، بدون اميدوارى به پاداش بزرگ‌تر و سود بيشتر از يك سو و ترس از

[1] - در تدوين اين قسمت از اين كتب نيز استفاده شد: اخلاق فلسفى، ج 1، ص 3-6 و 41-56؛ فلسفه دين، محمدتقى جعفرى، تدوين از عبدالله نصرى، ص 118-119 و 345-348؛ فلسفۀ اخلاق، شهيد مطهرى، ص 139-148 و 167-192

[2] - بحارالانوار، ج 16، ص 210 و 287. ضمناً در صفحه 287، عبارت «و محاسنها» اضافه شده است