خلاصه‌

شيخ فضل‌اللّه نورى در سال 1258 ه. ق. به دنيا آمد تحصيلات خود را در «نجف» و «سامرا» گذراند. در سال 1300 ه. ق. به تهران بازگشت و به ترويج دين پرداخت. وى كه مجتهدى مبارز، شجاع و هوشيار بود در جريان نهضت تنباكو به همكارى با «ميرزاى شيرازى» پرداخت و در به ثمر رسيدن جنبش مشروطيت تلاشهاى زيادى كرد. او وقتى احساس كرد، نهضت مشروطه از خط اسلام خارج شده و بيگانگان درصدد بهره‌بردارى از آن هستند، در مقابل آن ايستاد و سال 1327 ه. ق. در اين راه شهيد شد.

شهيد سيد حسن مدرس در سال 1287 ه. ق. متولد شد تحصيلات خود را در اصفهان و نجف گذراند. سپس به اصفهان بازگشت و به تدريس فقه و اصول مشغول شد. در نهضت مشروطيت همگام با علماى اصفهان وارد صحنه سياست شد و به عنوان مجتهد طراز اوّل جهت حضور در مجلس از سوى مراجع تقليد انتخاب گرديد. او علم، سياست و زهد را با يكديگر، داشت. بسيار شجاع و بى‌باك بود. با قرارداد «وثوق‌الدولة» مخالفت كرد و مانع تصويب آن شد. در مقابل اولتيماتوم دولت روس ايستاد و استقلال ايران را حفظ كرد. او پاسدار اسلام و ارزشهاى آن بود و در همين رابطه با «رضا خان» مخالفت كرد و به شهادت رسيد.

آيةاللّه كاشانى نيز از مجتهدان بنام و مبارز عصر حاضر است. وى در سال 1303 ه. ق. به دنيا آمد و پس از رسيدن به مقام اجتهاد و مدتى مبارزه در راه استقلال عراق، به ايران بازگشت و به ترويج دين و افشاى سياستهاى ضد دينى بيگانگان همت گماشت، بارها تبعيد و زندانى شد. در نهضت نفت، رهبرى دينى جامعه را بر عهده داشت و پس از آن نيز با حمايت از دولت مصدق و مبارزه با دولت كودتا از اسلام و استقلال كشور دفاع كرد.