«صاحب جواهر» مجددا به نجف بازگشت و پس از مدتى شركت در درس مراجع وقت، مستقلًا به تدريس و تأليف مشغول شد و با افكار دقيق و تحقيقات عميقش تحولى در فقه و اصول شيعه به وجود آورد و پس از صاحب جواهر، زعامت شيعيان را عهده‌دار گرديد.

سرانجام اين فقيه بزرگ، پس از عمرى خدمت به اسلام در سال 1281 ه. ق. در نجف ديده از جهان فروبست. [1]

سيماى علمى و اخلاقى شيخ انصارى‌

شيخ انصارى به آنچنان مقامى در علم رسيده بود كه او را «خاتم الفقهاء و المجتهدين» لقب داده‌اند. او فقيهى دقيق و متفكرى عميق بود، رياست حوزه علمى و زعامت شيعه پس از صاحب جواهر به وى محول گرديد و تحقيقات و تأليفاتى از خود بجا گذارد كه تا كنون محور بحث و تدريس فقها و مجتهدان شيعه قرار گرفته‌است.

او داراى حافظه‌اى قوى، و نظرى دقيق بود، در مشكلات علمى نمى‌ماند و بسيار حاضرجواب بود. با آنكه اموال زيادى از بيت‌المال به دستش مى‌رسيد همانند فقيرترين افراد زندگى مى‌كرد. به علم و عبادت اهميت زيادى مى‌داد. به آنچه مى‌گفت عمل مى‌كرد و بسيار خوش‌اخلاق بود. در مقابل دشمنان اسلام هشيارى ويژه‌اى داشت و فريب توطئه‌هاى آنان را نمى‌خورد. [2]

خدمات فرهنگى و سياسى شيخ انصارى‌

شيخ مرتضى انصارى يكى از فقهايى است كه خدمات فراوانى به فرهنگ شيعه و جامعه اسلامى كرد. او با تحقيق و تدريس فقه و اصول، اساس اسلام را در جامعه حفظ نمود و مجتهدان بزرگى همچون «ميرزاى شيرازى» و «ملا حبيب اللّه رشتى» تربيت كرد و موجبات گسترش فرهنگ شيعه را فراهم ساخت.

اين عالم بزرگ كتابهاى متعددى در زمينه‌هاى فقه، اصول و رجال نوشت. نام بعضى‌

[1] - فوائدالرضويه، ص 665.

[2] - اعيان الشيعة، ج 10، ص 118.