ارزش تاريخ در نهج البلاغه‌

الف- تاريخ محصول تجربيات گذشتگان:

هر كسى در زندگى خود احتياج به تجربه دارد اما عمر يك شخص براى كسب همه تجربه‌ها كافى نيست. تنها از راه تاريخ مى‌توان از تجربه‌هاى گذشتگان بهره گرفت؛ تاريخ دربردارنده تجربه‌هاى افراد و جامعه‌هايى است كه در گذشته زندگى كرده و تجربه‌هاى تلخ و شيرينى كسب نموده‌اند. اكنون مى‌توان از آنها سود جست. چنين كسى، آن را ماند كه به درازاى تاريخ عمر كرده است. حضرت على عليه السلام مى‌فرمايد:

«اىْ بُنَىَّ انّى‌ وَ انْ لَمْ اكُنْ عُمِّرْتُ عُمُرَ مَنْ كانَ قَبْلى‌ فَقَدْ نَظَرْتُ فى‌ اعْمالِهِمْ وَ فَكَّرْتُ فى‌ اخْبارِهِمْ وَ سِرْتُ فى‌ اثارِهِمْ حَتّى‌ عُدْتُ كَاحَدِهِمْ بَلْ كَانّى‌ بِمَا انْتَهى‌ الَىَّ مِنْ امُورِهِمْ قَدْ عُمِّرْتُ مَعَ اوَّلِهِمْ الى‌ اخِرِهِمْ فَعَرَفْتُ صَفْوَ ذلِكَ مِنْ كَدَرِهِ وَ نَفْعَهُ مِنْ ضَرَرِهِ» (1)

پسرم! اگر چه من به اندازه همه كسانى كه پيش از من بوده‌اند نزيسته‌ام اما در كردار آنان بدقت نگريستم و در اخبارشان تفكّر نمودم و در آثار آنها به سير و سياحت پرداختم تا همچون يكى از آنان شدم؛ بلكه گويا در اثر آنچه از تاريخ آنها به من رسيده با همه آنان از اول تا آخر بوده‌ام من قسمت زلال زندگى آنان را از قسمت تاريك و آلوده باز شناختم و سود و زيانش را دانستم.

ب- تاريخ احياگر دلهاى فرد و جامعه:

سيل حوادث بر پيكره دل هجوم برده و آن‌را در معرض تيرهاى شيطانى قرارمى‌دهد.

و سرانجام به دست مرگ و هلاكت مى‌سپرد. چنانكه نهادهاى انسانى همچون؛ «مذهب»، «علم»، «فلسفه» و «هنر» به احياگر نياز دارند، كانون آنها يعنى دل نيز احتياج به احياكننده‌اى دارد كه زنگار از چهره آن بزدايد. قلب جامعه و وجدان عمومى نيز از اين‌

--------------------

(1) - نهج البلاغه، نامۀ 31، ص 393.