پيروزى معنوى است و شايد براى تجسّم بخشيدن به حركت سريع و رشد اعجازآميز مكتب اسلام، در بخش پايانى و به‌دنبال تاريخ شخصيتهاى پنجگانه آمده است. (1)

تقارن و تجانس پنج تن آل عبا عليهم السلام در نماى درونى آيه «مباهله» با شخصيتهاى «پنجگانه» ياد شده، راز ديگرى از اين روش قرآنى است.

8- موازنه و تطبيق‌

قياس و موازنه در پديده‌هاى مادى و معنوى از شيوه‌هاى مؤثّر و كارآمد كسب دانش و از پايه‌هاى استحكام معرفت است. (2)

قرآن، در مواردى دو يا چند رويداد تاريخى را بطور تطبيقى و مقايسه‌اى بيان مى‌كند تا خواننده آنها را با هم بسنجد و به ارزش هر كدام بيشتر واقف شود و به معرفت خود بيفزايد؛ از جمله آنها، تاريخِ گوشه‌اى از زندگى شخصى است كه مالك دو باغ بود با درختانى پرثمر و فضاگستر، با مزارع با بركت و چشمه‌سارهاى زُلال همراه با فرآورده‌هاى مطلوب كشاورزى. رفته رفته به وجود آنها مغرور گشت، به دوست خود مباهات ورزيد، آن را فناناپذير تلقّى كرد و در نهايت منكر قيامت شد. به تذكرات دوستش هم توجّه نكرد و همچنان سرمست ثروت خود گشت و سرانجام عذاب الهى فرا رسيد و هر دو باغ را نابود ساخت. (3)

اين حادثه در رديف گوشه‌هايى از تاريخ، سفرهاى سه‌گانه و سدّسازى، ذوالقرنين آمده است تا ظرفيّت روحى، قدرت معنوى و قدرت مالى او با صاحب دو باغ موازنه شود و معلوم گردد كه اوّلى با داشتن دو باغ كه نسبت به دارايى دومى يعنى ذوالقرنين بسيار اندك بود، مغرور و منكر خدا گشت ولى او نه‌تنها خود باخته قدرت سياسى، مالى، فكرى و فنّى خود نگشت بلكه با ساختن سدّ فولادين، به سپاسگزارى و خضوع خود در برابر خدا افزود و به ناچيز بودن آن در برابر قدرت الهى اعتراف كرد و گفت:

--------------------

(1)- براى توضيح بيشتر ر. ك: پژوهشى در جلوه‌هاى هنرى داستانهاى قرآن، محمود بستانى، ج 1، ص 138-186.

(2) - مقايسه و تطبيق در قرآن زياد به كار رفته هم در موارد مادى چون: شب و روز، نور و ظلمت، سردى و گرمى و... هم در امورمعنوى و غير مادى، همانند: علم و جهل، استضعاف و استكبار، پرهيزگار و بزهكار و....

(3) - ر. ك: كهف (18)، آيات 33-44.