است و مبارك، و براى جهانيان مايه هدايت است در آن نشانه‌هاى روشن است.

حضرت فرمود:

«مَقامُ ابْراهيم، حَيْثُ قامَ عَلَى الْحَجَرِ فَاثَّرتْ فيهِ قَدَماهُ وَالْحَجَرُ الْاسْوَدُ وَ مَنْزِلُ اسْماعيلَ» [1]

مقام ابراهيم عليه السلام است كه روى سنگ ايستاد و اثر پاهايش بر آن باقى ماند، حجرالاسود و منزل اسماعيل عليه السلام است.

از اين حديث برمى‌آيد كه اگر انسان در آثار و نشانه‌هاى گذشتگان دقيق شود مى‌تواند معارف ارزنده‌اى را به دست آورد؛ نظر كردن به جاى پاى حضرت ابراهيم عليه السلام كه هنگام تأسيس كعبه همچنان در سنگى نقش بسته و به‌صورت فرورفتگى و روشن باقى مانده است بيننده را مجذوب مى‌سازد و پى به شخصيّت استثنايى سازنده اين خانه مى‌برد و معجزه‌اش را به عيان مى‌بيند.

همچنين حجرالاسود كه با يك نگاه مى‌توان فهميد كه آن، يك پديده غير عادى و سنگى استثنايى است و هر بيننده را به شگفت وا مى‌دارد و با ديدن و استلام آن، زبان به حمد و سپاس رَبّ جليل مى‌گشايد و با جان و دل مى‌پذيرد كه آنها از آيات بيّنات و نشانه‌هاى روشن خداوند است.

همه اينها زمانى امكان‌پذير است كه تفكّر انسان در مظاهر مادى تاريخى و نشانه‌هاى بر جاى مانده با بينش عميق و همراه با برداشت مثبت و كسب آموزش باشد، در غير اين‌صورت حتى نظر به ظريفترين آثار، نمى‌تواند محرك مشاعر بيننده باشد، چنانكه حضرت على عليه السلام مى‌فرمايد:

«كُلُّ نَظَرٍ لَيْسَ فيهِ اعْتِبارٌ فَلَهْوٌ» [2]

هر نگاهى كه عبرت‌انگيز نباشد لهو و بيهوده است.

[1] - الكافى، ج 4، ص 223؛ و الميزان، ج 3، ص 349.

[2] - بحارالانوار، ج 78، ص 92. براى توضيح بيشتر ر. ك: تحليلى نوين از اوقات فراغت از همين قلم، ص 227-131.