2- مكاتب مادّى‌

امام صادق عليه السلام با بيانات و رهنمودهاى كلّى در زمينه مسائل اعتقادى، مناظرات رسمى با سران گروه‌هاى الحادى و برخوردهاى موردى به مبارزه با تفكر زنديقان و مادى‌گرايان پرداخت و از اصول و مبانى اعتقادى مكتب تشيع پاسدارى كرد.

شرايط سياسى‌

دوران امامت امام صادق عليه السلام از نظر سياسى، از اهميّت و موقعيّت ويژه‌اى برخوردار بود؛ تا آنجا كه در سياست‌ها و موضع‌گيرى‌هاى آن حضرت در ارتباط با جريانات سياسى و مسائل فرهنگى نقش بسزايى داشت، از اين رو، براى شناخت نقش امام صادق عليه السلام در پاسدارى از مكتب تشيع و گسترش فرهنگ شيعى لازم است نسبت به اوضاع و شرايط سياسى- اجتماعى آن عصر شناخت اجمالى داشته باشيم.

جامعه اسلامى در دوران امامت پيشواى ششم با فراز و نشيبها و تحولات سياسى- اجتماعى مهمّى همراه بود. مورخان بخش پايانى قرن نخست هجرى و نيمه آغازين قرن دوّم را دوره بى‌ثباتى سياسى و بروز قيامها و شورشها در جامعه اسلامى ثبت كرده‌اند. زمام كشور اسلامى در نيمه دوم قرن نخست و اوائل قرن دوّم هجرى در دست غاصبانه و بى‌كفايت بنى‌اميّه از خاندان «سفيان» و «حكم» بود. موضع‌گيريها و اقدامات كينه‌توزانه حاكمان اموى و كارگزاران آنان عليه اسلام ناب و جبهه امامت، جنايات هولناك و انتقامجويانه آنان در حق آزاديخواهان و حق‌طلبان بويژه شيعيان و علويان، تشديد جوّ خفقان و كشتار در سطح جامعه، وارد آوردن فشار اقتصادى توانفرسا بر توده‌هاى مردم، بى‌كفايتى و خودكامگى و قدرت‌طلبى زمامداران اموى همه از عواملى بود كه در دامن زدن به فتنه‌ها و قيامهاى مردمى و تحولات سياسى پى در پى در جامعه و حتّى درون دستگاه خلافت، مؤثر بود.

هشام بن عبدالملك نخستين زمامدار معاصر امام صادق عليه السلام كه به سياستمدارى و خشونت معروف است، هيچ حرمتى براى جان مسلمانان قائل نبود و با كوچك‌ترين بهانه‌اى آنان را مى‌كشت، در اين ميان شيعيان و پيروان اهل بيت عليهم السلام بيشترين فشار و آزار