علوم و فنون مختلف زمان خويش همت گمارد و در اين زمينه بر برادران خود پيشى گرفت و در عمل، شايستگى خود را براى احراز مقام خلافت اثبات كرد.

شرايط زندگى و موقعيت خانوادگى او بگونه‌اى بود كه جز خود نمى‌توانست به كسى متكى باشد؛ از اين رو از همان آغاز براى آينده خود برنامه‌ريزى كرد. كسب دانش و مهارت، انس با دانشمندان و فرهيختگان و تظاهر به دين‌دارى و دانش و پارسايى، دستمايه او در اين عرصه بود. وى پس از عهده‌دارى خلافت نيز اين سياست را پى گرفت و به فضل بن سهل دستور داد تا درباره زهد و تقوا و ديانت خليفه مطالبى نشر دهد و در ميان مردم تبليغ كند. [1]

مأمون هر چند با كشتن برادرش به حكومت دست يافت ولى مشكلات تازه‌اى پيش رويش رخ نمود. علاوه بر آن كه ممكن بود از سوى برادر ديگرش مؤتمن و نيز ديگر بستگان پدرى‌اش مخالفت‌هايى عليه وى بشود. از اين جهت وى براى ادامه حكومتش نيازمند پايگاهى قوى بود.

گروه‌هايى كه در عصر مأمون از نفوذ و موقعيّت سياسى و اجتماعى برخوردار بودند و خليفه مى‌توانست روى آن‌ها حساب كند عبارت بودند از ايرانيان، نژاد عرب و علويان.

سياست ستمگرانه و اجحاف‌آميز مأمون نسبت به ايرانيان، ضدّيت و دشمنى دو گروه ديگر با اساس حكومت مأمون، زمينه همكارى آنان با خليفه عباسى را منتفى مى‌ساخت و او را بر آن مى‌داشت تا براى بقاى خود چاره‌اى ديگر بينديشد.

انقلاب‌ها و شورش‌ها

پيدايش و گسترش انقلاب‌ها و شورش‌ها عليه دستگاه خلافت عباسى از جمله عواملى بود كه بحران سياسى حكومت مأمون را شدّت بخشيده پايه‌هاى آن را بيش از پيش متزلزل مى‌ساخت. مهم‌ترين اين شورش‌ها و قيام‌ها عبارت است از:

1- شورش نصر بن شبث كه از عرب‌هاى متعصب بود و در ناحيه شمالى حلب عليه‌

[1] الحِیاة السِیاسِیّة للامام الرضا علِیه السلام، ص 151، پانوشت.