مأمون دست به قيام زد و گروه زيادى را گرد خود جمع كرد. [1]

2- قيام ابن طباطباى علوى كه در كوفه صورت گرفت. وى مردم را به «الرّضا من آل محمّد» و عمل به كتاب خدا و سنّت پيامبر صلى الله عليه و آله فراخواند. مردم كوفه دعوت او را پذيرفته به گردش جمع شدند. [2]

3- نهضت ابوالسّرايا كه ادامه نهضت ابن طباطبا بود. او با حكومت درگير شد و پس از تسلط بر كوفه به نام خود سكّه زد و بطور رسمى قدرت را در دست گرفت. [3]

4- تحركات ديگر علويان از قبيل زيد بن موسى بن جعفر در بصره، [4] ابراهيم بن موسى بن جعفر در يمن [5] و حسين بن حسن افطس در مكّه [6].

5- حركت داوطلبان مبارزه با فساد عليه عدّه‌اى اوباش و شرور كه در بغداد به راهزنى مى‌پرداختند و افراد را مى‌ربودند. [7]

تصميم غير منتظره‌

مأمون پس از رويارويى با اوضاع وخيم حكومت و احساس نگرانى شديد از آينده خويش براى خروج از اين بن بست، در پى انديشه فراوان و مشورت با سياستمداران و استواركنندگان حكومتش چون فضل بن سهل به راه حلّ و تجربه تازه‌اى دست زد؛ تجربه‌اى كه در تشكيلات خلافت سابقه نداشت.

او تصميم گرفت پيشواى شيعيان را از مدينه به مرو فراخواند و او را به وليعهدى خويش برگزيند. اين اقدام مأمون هرچند به ظاهر، غير منتظره و ناباورانه بود و از سوى بعضى گروه‌ها واكنش‌هايى به دنبال داشت؛ ليكن به نظر خود او، مناسب‌ترين و

[1] کامل، ابن اثِیر، ج 6، صص 297 و 308.

[2] همان، ص 305.

[3] همان، صص 302 ـ 305.

[4] ارشاد، ص 286.

[5] کامل، ابن اثِیر، ج 6، ص 310.

[6] ارشاد، ص 286.

[7] کامل، ج 6، ص 324.