سنجيده‌ترين طرحى بود كه در آن شرايط مى‌توانست حكومت او را از خطر سقوط حفظ، منافعش را تأمين و آينده‌اش را تضمين كند.

مأمون در پى اين تصميم نامه‌اى براى امام رضا عليه السلام نوشت. فضل بن سهل، وزير او نيز نامه‌اى جداگانه نوشت و پيشواى هشتم را به مرو فراخواندند. [1]

هدف مأمون از طرح ولايتعهدى‌

درباره هدف مأمون از طرح مسأله ولايتعهدى به امام رضا عليه السلام نظرات و احتمالاتى چند ذكر شده است. مهم‌ترين اين نظرات عبارت است از:

1- تمايلات شيعى و حق‌گرايى [2]

مأمون كه از نبوغ سياسى ويژه‌اى برخوردار بود با ظرافت خاصى كوشيد تا وانمود كند در اين تصميم خود خلوص نيّت دارد و از سر حق‌باورى نسبت به علويان و اعتقاد و علاقه وافرى كه به امام رضا عليه السلام دارد دست به اين كار زده است.

منشأ اين احتمال، نفاقى است كه در چهره مأمون وجود داشت. عملكرد او به گونه‌اى بود كه كسى نمى‌توانست به ماهيّت اعتقادى وى پى ببرد. وى از يك سو از بدگويى و نكوهش صحابه حتى معاويه خوددارى مى‌كرد و معتقد بود اين سياست براى ملكدارى بهتر است. [3] در عين حال اقدام به قتل بسيارى از علويان و در رأس آنان امام رضا عليه السلام كرد و به كارگزار خود در مصر نوشت منبرهايى را كه بر آن‌ها براى حضرت رضا عليه السلام دعوت شده است، شستشو كند. [4]

از سوى ديگر نسبت به خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله اظهار ارادت مى‌كرد و حضرت على عليه السلام را

[1] متن نامه مأمون در منابع تارِیخِی نِیامده است. براِی آگاهِی از متن نامه فضل بن سهل به الحِیاة السِیاسِیّة للامام الرضا علِیه السلام، ص 446 رجوع کنِید.

[2] مورخانِی مانند طبرِی، ابن اثِیر، مسعودِی، ابن طقطقِی و سِیوطِی اِین احتمال را ذکر کرده‌اند. ر.ک: تارِیخ طبرِی، ج 8، ص 554؛ کامل، ج 6، صص 326 و 438؛ مروج الذهب، ج 3، ص 441؛ الفخرِی، ص 198 و تارِیخ الخلفاء، ص 307.

[3] عصر المأمون، ج 1، ص 371.

[4] الحِیاة السِیاسِیّة للامام الرضا علِیه السلام، ص 197.