گفته شد در زمان امويان وقتى عربى بارى بر دوشت داشت و عجمى مى‌ديد، آن را به او مى‌داد تا برايش حمل كند، او نيز مخالفتى نمى‌كرد. از ديدگاه امويان، موالى براى كارهايى از قبيل روبيدن راهها و نيز دوختن لباس عربها آفريده شده بودند.

در زمان حجاج، از موالى به اين بهانه كه اسلام آنها واقعى نيست و براى فرار جزيه اسلام آورده‌اند جزيه گرفته مى‌شد، در حالى‌كه از نظر اسلام گفتن شهادتين به معناى پذيرش اسلام بود. او موالى را به زور به ميدان جنگ مى‌برد و آنها را در شهرها متفرق كرد و بر دست هر يك نام شهرى را كه مى‌بايست بدانجا برود نقش كرده بود!

در اشعار عجمها را هجو مى‌كردند و احاديثى در مذمت آنها ساختند براى نمونه، گفتند:

پيامبر (ص) فرموده: «بدترين زبانها نزد خداوند فارسى است و زبان شيطان است!»

اينها چند نمونه از تبعيضاتى بود كه از آغاز در حق موالى اعمال مى‌شد. اين تحقيرها نه تنها نسبت به ايرانيان بلكه نسبت به ساير عجمها انجام مى‌شد.

موالى و ايرانيان با همه تحقيرهايى كه بر آنها روا مى‌شد، اسلام را پذيرفتند؛ زيرا محتواى اسلام را برتر از آيين خود يافتند. ولى عكس‌العمل اين برخوردهاى ناروا در ميان ايرانيان چگونه مى‌توانست باشد؛ ملتى كه مغلوب شده و براى خود، صاحب فرهنگ و تمدّنى بوده، امروز در برابر قومى كه پيش از آن او را خوار مى‌داشته، حال چنين ذليل شده است. پذيرش اسلام از ناحيه چنين مردمى، نشانگر نفوذ اسلام در عمق وجود آنها بود. آن گونه كه جريحه‌دار شدن غرور ملى آنان نتوانست جلوى مسلمان شدن آنها را بگيرد، با اين حال طبيعى بود كه آنها در مقابل تحقيرى كه نسبت به آنها صورت مى‌گرفت ساكت ننشينند.

شمارى از موالى مسلمان در زمان معاويه عليه دست نشانده او «مغيرة بن شعبه» والى كوفه خروج كردند و كشته شدند، پيش از آن نيز شمارى از آنها به حمايت از حضرت على (ع) كه رفتارش عين اسلام بود در جنگ صفين آمده بودند. بنابراين مى‌توان دشمنى خلافت با موالى را كه در رفتارهايشان نسبت به آنها بروز مى‌كرد يكى از عوامل گرايش بخشى از موالى به تشيع دانست. [1]

[1] . ر. ك: تاريخ تشيع در ايران، ج 1، ص 109-119؛ ر. ك: در رابطه با خدمات متقابل اسلام و ايران، ص 428-429