بنابراين يكى ديگر از عواملى كه موجب شد ايرانيان مسلمان گردند، آن بود كه از تبعيض نجات يابند و به عدالت برسند. همين دليل نيز سبب شد تا به خاندان پيامبر و على (ع) علاقه‌مند شوند و بذر محبتشان در دلشان كاشته شود و سرانجام شيعه و پيرو اهل بيت پيامبر گردند.

سه. قبائل شيعه عراق؛ سومين عامل گرايش موالى به تشيع، همانا قبايل شيعه عربِ عراق بودند. تشيع نه تنها به صورت پراكنده در عراق حضور داشت، بلكه به صورت طايفه‌اى نيز در اين منطقه نفوذ عميق پيدا كرده بود. در كنار قبايل عربى، موالى هم به علت وابسته بودنشان به آنها گرايش‌هاى مذهبى آنها را پيدا كردند.

پيش از اين اشاره شد كه موالى معمولًا از لحاظ طايفه‌اى به يكى از قبائل عربى بستگى داشتند. اين بستگى مى‌توانست بدان دليل باشد كه آنها آزاد شده فردى از آن قبيله بودند و اين آزادى مى‌توانست با قرارداد و عقد به دست آمده باشد. در اين صورت موالى شهر كوفه كه در ميان قبايل شيعى چون، همدان و ربيعه پرورش يافته بودند، طبعاً از تشيع تأثير مى‌پذيرفتند.

قبيله هَمْدان از يمن به كوفه آمدند و با داشتن پيشينه آشنايى از يمن با امام على (ع)، در زمره شيعيان امام درآمدند. قاضى نورالله شوشترى از تشيع قبايل هَمدان، مذحج، خزاعه، ازْد و طَىّ سخن گفته است.

موالى كه به دلخواه خود يا به اجبار به كوفه و عراق آورده شدند، جمعيت بزرگى را تشكيل دادند و در سالهايى كه جنگ صفين بر پا بود، شمارى از آنها حاميان على (ع) بودند، شمارى از اين موالى از وابستگان همين قبايل شيعى همدان و ربيعه بودند. از همين رو در امر مذهب هم از آنها پيروى مى‌كردند. [1]

شركت موالى در قيام مختار به خون‌خواهى امام حسين دليل بر تشيع آنها است. شركت در اين قيام، نخستين فعاليت سياسى آنها در يك قيام سياسى مذهبى بود. مختار براى نخستين بار به جذب آنها پرداخت و در اين قيام توانست شمار فراوانى از قاتلان امام حسين (ع) و اصحاب آن حضرت را به قتل برساند.

[1] . تاريخ تشيع در ايران، ج 1، ص 106-110