درس و بيان مستقيم مسائل امكان نداشت. دوران امامت امام باقر تقريباً مصادف با اوج‌گيرى مسائل فكرى و فرهنگى در جامعه اسلامى بود. در اينجا به خواست خدا علل رشد جريانهاى فكرى، ريشه‌هاى اختلافات فكرى و عقيدتى و شناخت اجمالى گروههاى فكرى را وجهه نظر خويش قرار مى‌دهيم.

علل رشد و ظهور جريانهاى فكرى‌

عوامل متعددى در اين زمان دست به دست هم داده وزمينه رشد و ظهورگروههاى فكرى مختلف را ايجاد كرده بوداز جمله:

الف- ارتقاء سطح فكرى و علمى جامعه: بعداز گذشت حدود يك قرن از هجرت پيامبر، سطح فكرى عامه مردم به حدى از رشد رسيده بود كه آمادگى پذيرش وزمينه طرح مسائل فكرى و عقيدتى تا حدى فراهم شده بود. اگر به قبل از سال چهل هجرى برگرديم، امام على عليه السلام را مى‌بينيم كه بر فراز منبر دركوفه مى‌فرمايد:

«سَلُونى قَبْلَ انْ تَفْقِدُونى»، »قبل از آن كه مرا نيابيد، از من بپرسيد»، ولى آنان كه بر گرد منبر اويند، هيچ كدام نمى‌توانند مطلبى بپرسند و تازه آن يكى هم كه جسارت سئوال به خود مى‌دهد، از تعداد موهاى سرش مى‌پرسد! [1]

ولى در اين زمان مدرسه مدينه، مدرسه بصره، مدرسه كوفه و ... تشكيل شده و نظريه‌هاى مختلف ارائه گرديده است.

ب- گسترش پهنه كشور اسلامى و مسلمانان جديد: در دوره اموى، دامنه فتوحات بسيار گسترده شده است به طورى كه در زمان امام باقر از شرق، سرزمين اسلامى به هند و چين وصل شده و از غرب از افريقا گذشته و با فتح اندلس وارد اروپا شده است. مردم بسيارى از ايران، روم، مصر و بلاد ديگر كه داراى تمدن و فرهنگ بوده‌اند، ايمان آورده و با سؤالهاى فراوان وارد حوزه اسلام شده‌اند. به طورى طبيعى،

[1] - الامام محمد بن على الباقر، الامين، ص 47-48