تلاقى فرهنگها سبب رشد و شكوفايى آنها مى‌شود.

علاوه بر آن تعداد زيادى از افراد اين كشورها اسير شده و افكار و آراى فلسفى و عقيدتى را با خود به حوزه اسلامى وارد كردند.

ج- نقش متفكران اسلامى: در كشور اسلامى و بين مسلمانان كسانى بودند كه اهل فكر، مطالعه، تعمّق و نظر بودند، و همت بلندشان آنان را به تعليم و تعلّم پيرامون فرهنگ و عقايد ملل ديگر وا مى‌داشت و از همين جا بود كه «نهضت ترجمه» شكل گرفت.

مورخان اسلامى سير علوم و فلسفه و انتقال آن از آتن را بدين نحو ياد كرده‌اند كه فلسفه مدنيّه به وسيله سقراط، افلاطون و ارسطو در آتن آغاز شد و بعد از مدتى مجلس تعليم آن از آتن به اسكندريه مصر منتقل گشت و در زمان عمر بن عبدالعزيز از اسكندريه به انطاكيه و سپس به حرّان انتقال يافت. [1]

مشهور چنان است كه نخستين كسى كه كتابهاى يونانى رابه زبان عربى برگردانيد، خالد بن يزيد بن معاويه بود كه علاقه فراوانى به كيميا داشت. او كه به حكيم آل مروان موسوم بود، مردى عالم و فاضل بود و به علوم عنايت و همت و محبت مى‌ورزيد. او فرمان داد تا گروهى از فيلسوفان يونان كه در مصر ساكن بودند، احضار شوند تا كتابهاى كيميا را از يونانى و قبطى به عربى ترجمه كنند و اين نخستين بار بود كه در اسلام ترجمه كتاب از زبانى به زبان ديگر صورت مى‌گرفت. [2]

اينها از عواملى بود كه زمينه رشد و ظهور نهضت فكرى و فرهنگى در زمان امام باقر را ايجاد كرد.

عوامل تفرقه و تشتت فكرى‌

علاوه بر اينكه در دوره امام باقر عليه السلام جريان فكرى و فرهنگى جامعه از

[1] - مجموعه آثار دومين كنگره جهانى حضرت رضا (ع)، ج اول، نهضت ترجمه و نشر علوم بيگانگان، دكتر محقق به نقل از التنبيه و الاشراف، ص 105

[2] - مجموعه آثار، مقاله دكتر محقق به نقل از فهرست، ابن نديم، ص 303