البته دو انشعاب از شيعه ماندگار گشت: زيديّه و اسماعيليه.

اما زيديه، آنان گروهى از پيروان زيد بن على عليه السلام بودند كه به امامت وى معتقد گشتند. البته زيد بن على بنا داشت از همه نيروهاى مخالف در حركت انقلابى خويش عليه حكومت جور بنى اميه استفاده كند و به همين جهت از اظهار صريح عقايد خويش خوددارى مى‌ورزيد و با همين توريه و تقيه توانست بسيارى از عامه را دور خود جمع كند. تعدادى از اين پيروان بعد از وى با تلفيق بعضى از عقايد شيعه با بعضى از عقايد اهل سنت درحقيقت مذهب سومى را به وجود آوردند.

آنان همچون شيعيان امامان را تعيين شده از جانب خدا و پيامبر نمى‌دانستند و معتقد بودند بعد از امام على عليه السلام هر كدام از فرزندان حضرت فاطمه كه عالم، زاهد، شجاع، و سخى باشد و عليه ظلم خروج كند، امام واجب الاطاعه است. [1] البته آنان امامت حضرت على، امام حسن و امام حسين عليهما السلام را قبول داشتند و به همين جهت آنان را شيعه شمرده‌اند. آنان در احكام مقلّد ابو حنيفه هستند. البته عقايد و عمل زيديه با عقايد و عمل زيد و ساير پيروان اهل بيت اختلافهاى اساسى دارد و آنان به مكتب عامّه نزديكترند. [2]

و اما اسماعيليه، آنان عده‌اى از پيروان امام صادق بودند كه مرگ فرزندش اسماعيل عليه السلام را انكار كردند و وى را امام بعد از پدرش شمردند. اين فرقه از شيعيان جدا شدند و به مرور زمان فاصله‌شان از شيعه و امامان زياد گشت.

شيعه به يمن و بركت وجود امامان عليهم السلام كمترين انشعاب را داشت و توانست تا حد زيادى وحدت مذهبى خود را حفظ كند.

* پرسش‌

[1] - ملل و نحل شهرستانى، ج 1، ص 27

[2] - نقش ائمه در احياى دين، علامه عسكرى، ج 10، ص 75