در اين دوران، زمينه براى گرايش و جذب همگان به سمت مسائل علمى و كلامى و فلسفى فراهم گشت و استعدادهاى علاقه‌مندان به اين گونه مسائل شكوفا شد.

صاحبان انديشه، افكار و عقايد خود را آزادانه مطرح مى‌كردند و با مخالفان خود به بحث و مناظره مى‌پرداختند.

پيشوايان شيعه كه مشعلداران علم و آگاهى در همه زمينه‌هاى شناخته شده و از نظر مرام و مسلك، اصيل‌ترين، منطقى‌ترين و جامع‌ترين مكتبها را داشتند و اساس و پايه مرام خود را نهضت جهانى رسول خدا (ص) قرار داده و خود را جانشينان آن حضرت مى‌دانستند، در بيشتر اين بحثها طرف مباحثه و مناظره گروههاى مختلف قرار مى‌گرفتند.

و چون جبهه آنان از نظر سياسى و اعتقادى و داشتن پايگاههاى مردمى قوى‌ترين جبهه‌اى بود كه در برابر حاكمان عبّاسى قرار داشت، خلفاى بنى‌عباس سعى مى‌كردند با گردآورى دانشمندان مذاهب مختلف در مركز خلافت اسلامى و ترتيب مجالس بحث و مناظره، رهبران الهى را از نظر علمى خلع سلاح نموده آنان را فاقد صلاحيّتهاى لازم براى رهبرى جامعه اسلامى جلوه دهند.

آنان به اين حدّ اكتفا نمى‌كردند؛ بلكه به خاطر توجّه و اهتمامى كه به موجوديّت و سرنوشت آينده خود داشتند با برخى از گروههايى كه سازش با آنها منافع اساسى‌شان را تأمين مى‌كرد و موجب تحكيم و تثبيت موقعيتشان در ميان مردم مى‌شد، سازش و تبانى كرده آنان را به دستگاه خود جذب مى‌كردند تا با سلاحى برنده‌تر بتوانند فرزندان پيامبر (ص) را از صحنه انديشه‌ها خارج كنند.

به عنوان نمونه، فرقه معتزله در دوران امام جواد (ع) مرحله شكوفايى و رشد خود را سپرى مى‌كرد؛ زيرا از حمايت همه جانبه و امكانات مادّى و معنوى حكمرانان عباسى- مأمون و معتصم- در جهت ضربه زدن بر مخالفان خود، به ويژه شيعيان و بيرون راندن آنان از صحنه برخوردار بود.

شرايط سنى حضرت جواد (ع) عامل افزونى بود كه توجه همگان- دوست و دشمن- را به خود جلب كرد و موجب شد همه گروههاى فكرى- چه گروههاى مخالفِ راه امامان عليهم السلام و چه دست اندركاران خلافت و حتى شيعيان معتقد به امامت آن حضرت- سيل پرسشهاى علمى و مسائل اعتقادى را متوجه امام سازند؛ مخالفان به‌