خداحافظى كردم و از نزد آن حضرت خارج شدم. چون نزديك در رسيدم سخنى از امام عليه‌السلام شنيدم، ولى متوجّه نشدم چه گفت. از خدمتكار او پرسيدم: امام چه گفت؟ گفت:

او فرمود: اين (پسر ريّان) كيست كه خود را هدايت يافته مى‌بيند؟ او در سرزمين شرك زاده شد و چون از آنجا بيرون رانده شد به سوى كسانى كه بدتر از مشركان بودند رفت. هر زمان كه خدا بخواهد او را هدايت خواهد كرد. [1]

گاهى نيز اين موضع امام (ع) در تبيين صحيح فقه اسلامى و مخدوش اعلام كردن نظرات مسأله گويان مزدور و وابسته به دستگاه، نمايان مى‌گشت. «يحيى بن ابى عمران» مى‌گويد:

به امام جواد عليه السلام نوشتم: در مورد فردى كه در نماز «فاتِحَةُ الكتاب» را با «بسم اللَّه» شروع كرده، ولى به هنگام قرائت سوره آن را ترك كرده است، چه مى‌فرماييد؟ (در ضمن) عباسى [2] نظر داده كه اشكالى ندارد (و نمازش صحيح است).

امام عليه السلام در پاسخ به خطّ مبارك خود نوشت: «به رغم انف عباسى، آن را بايد دوباره اعاده كند». [3]

استنكاف از ماندن در بغداد

چنان كه ذكر شد مأمون سعى داشت امام جواد عليه السلام را به دارالخلافة نزديك كند و با اين كار بين او و مردم فاصله ايجاد نمايد ولى شرايط اقتضا مى‌كرد اين نقشه را به گونه‌اى اجرا كند كه مردم نيز تحريك نشوند؛ از اين رو در جامه دوستداران امام ظاهر شد و دختر خود «ام الفضل» را به عقد آن حضرت درآورد تا از تأييد امام (ع) برخوردار شود و به اهداف خود برسد. لذا سعى مى‌كرد آن حضرت را راضى كند تا در بغداد و در دربار او زندگى كند، اما امام (ع) از پذيرفتن هر گونه منصبى خوددارى كرد و اصرار ورزيد كه همراه همسرش به مدينه بازگردد.

پيشواى نهم عليه السلام با اين كار نقشه مأمون را در كسب تأييد براى پايدارى خلافتى كه غصب كرده بود و در جدايى امام از شيعيانش، نقش بر آب ساخت.

[1] - بحارالانوار، ج 50، ص 106-107 و رجال كشى، جزء ص 6، 608-610، رديف 1132

[2] - منظور «هشام بن ابراهيم» عباسى است كه با امام رضا عليه السلام برخوردها و مناظرات زيادى داشته است، با امام جواد (ع) نيز برخوردهايى داشته است (ر. ك. مرآة العقول، ج 15، ص 106)

[3] - كافى، ج 3، ص 313، حديث 2 و وسائل الشيعه، ج 4، ص 746، حديث 6