علل قيام حسينى‌

از منظر بسيارى از انديشمندان، سه عنصر محورى در شكل‌گيرى و پيدايش قيام عاشورا نقش داشته‌اند. [1]

1- درخواست بيعت 2- دعوت كوفيان 3- اصلاح‌طلبى و احياى دين (امر به معروف و نهى از منكر)

اينك به بررسى و تحليل هر يك از عوامل ذكر شده و ميزان تأثير آنها در پيدايش نهضت مى‌پردازيم:

درخواست بيعت و امتناع امام (ع)

هرچند درخواست بيعت و عكس‌العمل منفى و قاطع امام در برابر آن كه به مهاجرت سياسى او از مدينه به مكه و سرانجام به شهادت او ختم گرديد به عنوان يكى از عوامل قيام شمرده شده اما اين ادعا كافى نيست؛ زيرا از برخى سخنان حضرت استفاده مى‌شود كه امام (ع) از مدت‌ها قبل درصدد مبارزه با حاكميت امويان بوده اما به دليل جوّ نامساعد جامعه آن را به فرصتى ديگر موكول نموده است. امام (ع) در پاسخ نامه كوفيان- كه بعد از- شهادت امام حسن (ع) از آن حضرت درخواست قيام و خلع معاويه را داشتند- ابراز داشت كه: «ميان او و معاويه عهد و پيمانى است كه شكستن آن جايز نيست تا آن زمان كه معاويه بميرد و آن گاه در اين باره انديشه خواهد كرد. [2]

دعوت كوفيان‌

با تأمل در مطالبى كه ذكر شد ضعف مبانى كسانى كه دعوت كوفيان را عامل ديگر قيام دانسته و نقش زيادى به آن مى‌دهند روشن مى‌گردد؛ چون دعوت كوفيان- چنان كه‌

[1] . از بين عوامل نامبرده، برخى از انديشمندان هر سه را عوامل اصلى قلمداد كرده و برخى به يك يا دو عامل توجه كرده‌اند. ر. ك. به: «فلسفه عاشورا از ديدگاه انديشمندان مسلمان، تأليف: بخشعلى قنبرى»

[2] . ارشاد شيخ مفيد، ص 200