خلاصه‌

در مورد انگيزه مأمون از پيشنهاد ولايتعهدى به امام رضا (ع) نظرات و احتمالات مختلفى ذكر شده است. مهمترين اين نظرات عبارت است از:

1- تمايلات شيعى و حق‌گرايى مأمون: منشأ اين احتمال، نفاقى است كه در چهره مأمون وجود داشت. عملكرد وى بگونه‌اى بود كه كسى نمى‌توانست به ماهيت اعتقادى او پى ببرد؛ از اين رو هر كس نسبت به او عقيده‌اى داشت.

با توجه به اين جهت، اوّلًا ممكن است اظهار تمايل او به اميرمؤمنان به معناى برتر دانستن آن حضرت بر ديگران باشد نه معناى اصطلاحى تشيع. ثانياً، اگر هم شيعه بوده، شيعه امام‌كش بوده است، مانند مردم كوفه كه امام حسين (ع) را شهيد كردند.

2- وفاى به نذر: كه اگر بر برادرش پيروز شود خلافت را به اهلش واگذار كند. اين انگيزه را شيخ صدوق و بعضى از مورخان مثل ابوالفرج اصفهانى و شبلنجى ذكر كرده‌اند.

3- ابتكار فضل بن سهل: با اين بيان كه فضل به خاطر تمايلات شيعى كه داشته مأمون را وادار به اين اقدام كرده است.

اين احتمال نيز از اين جهت مردود است كه فضل نه تنها تمايلات شيعى نداشته بلكه دشمن سرسخت امام (ع) بوده و همواره در خط مخالف آن حضرت قرار داشته است.

پرسش‌

1- سه احتمال از احتمالاتى كه به عنوان انگيزه‌هاى مأمون از واگذارى ولايتعهدى به امام‌رضا (ع) بيان شده است بنويسيد.

2- آيا مأمون شيعه بوده است؟ توضيح دهيد.

3- شيخ صدوق كداميك از احتمالات را پذيرفته است؟

4- آيا فضل بن سهل در واگذارى وليعهدى به امام رضا (ع) از سوى مأمون نقشى داشت؟

5- امام رضا (ع) نسبت به فضل بن سهل چه موضعى داشت؟