ظلم‌ستيز كه رسول خدا و جانشينان الهى او در رأس آن بوده‌اند، و جريان قدرت‌طلب و سلطه‌جو، ستمگر و مفسدى كه جز به قدرت و منافع مادى و فردى خود به چيزى نمى‌انديشيدند. در رأس اين جريان، غاصبان حق اهل‌بيت و حكمرانان اموى و عباسى قرار داشتند كه در سايه قدرت مادى و نظامى بيشترين ضربه را به اسلام و امت مسلمان زدند.

ائمه معصومين (ع) حكمرانان اموى و عباسى را همواره به عنوان سرسخت‌ترين دشمنان اسلام و خط امامت در درون جامعه اسلامى مطرح مى‌كردند و مسلمانان را از نزديك‌شدن به آنان و تقويت دستگاهشان برحذر مى‌داشتند.

پرسشى كه در اين جا قابل طرح است اين است كه چرا بعضى از امامان در پاره‌اى موارد- بر حسب ظاهر- نسبت به خواسته‌هاى حكمرانان معاصر خود انعطاف نشان مى‌دادند؟

پاسخ تفصيلى اين پرسش نسبت به هر يك از امامان در ضمن بررسى و تجزيه و تحليل تاريخ زندگانى آن امام آمده است. در اين جا براى روشن شدن مطلب به يك نكته اساسى در زندگى ائمه عليهم‌السلام اشاره مى‌كنيم و آن اين كه جهت‌گيرى حركت ائمه (ع) يك جهت‌گيرى سياسى صرف نبود. به عبارت ديگر، خواست امامان (ع) تنها آن نبود كه به حكومت برسند؛ بلكه هدف اساسى آنان حفظ جامعه اسلامى از سقوط و انحراف و ساختن و پرورش‌دادن امت مسلمان و آماده كردن آن براى بقا و گسترش اسلام در پرتو خلافت حقّه و اجراى كامل دستورهاى الهى بود.

بر اين مبنا نهضت امامان (ع) يك نهضت اعتقادى، فرهنگى، علمى، اجتماعى، اخلاقى و سياسى بود. آنان در راه دستيابى به اين اهداف در حدّ توان و تا آن جا كه زمينه فراهم بود- با در نظر گرفتن دورى از دستگاه- تلاش مى‌كردند؛ ولى در مواردى كه فاصله گرفتن از دستگاه خلافت و درگير شدن با آن به قيمت نابودى آنان و يارانشان همراه با دست نيافتن به اهداف اصولى و اساسى نهضت تمام مى‌شد، ناچار براى حفظ «هدف اهمّ» از «هدف مهمّ» صرف‌نظر مى‌كردند، و اين در زندگى سياسى امامان، يك تاكتيك است نه سازش با دشمن.

اين موضوع، عامل اساسى اختلاف ظاهرى ميان رفتارها و موضعگيريهاى سياسى امامان (ع) در برابر جريانهاست. وگرنه همه ائمه رسالت و هدفشان يكى بود و در اين رابطه‌