خليفه مقتدر عباسى مى‌پنداشت پس از به شهادت رساندن پيشواى معصوم شيعيان، اوضاع سياسى بر وفق مراد او پيش خواهد رفت و باقى‌مانده مخالفان و ناراضيان حكومت عباسى از سرگذشت امام كاظم (ع) عبرت گرفته دست از مخالفت و شورش برخواهند داشت. ولى بر خلاف پندار وى، كشور اسلامى در سالهاى آخر زمامدارى هارون دستخوش تحولات سياسى و شورشهاى نظامى گرديد و از هر جا سرو صداى مخالفت بلند شد.

امام رضا (ع) در مدينه دست به فعّاليتهاى علنى و روشنگر زد. شيعيان و علويان نيز به پيروى از آن حضرت در عراق و حجاز در واكنش شهادت پيشوايشان حضرت موسى‌بن جعفر (ع) صداى اعتراض خود را بلند كردند. [1]

از يك سو «رافع بن ليث» نواده «نصر بن سيّار»، حاكم ماوراءالنهر، جمعى را گرد خود جمع كرد و سمرقند و برخى ديگر از نواحى خراسان را متصرف شد. سركشى و طغيان او به حدّى بود كه خليفه را در خطبه‌ها و نامه‌هاى خود از مقام خويش عزل كرد و با نيروهاى دولتى اعزامى از سوى «على بن عيسى» و پس از او «هرثمة بن اعْيَن» حاكمان خراسان جنگيد و گروه زيادى از آنان را كشت. [2]

از سوى ديگر، در خراسان، مردم ستمديده از ظلم و اجحاف استاندار خليفه، «على‌بن عيسى» به ستوه آمده پرچم مخالفت برافراشتند؛ چندان كه هارون مجبور شد وى را از سمت خود بركنار كند. [3]

در نواحى سيستان نيز «حمزة بن عبداللَّهِ» خارجى قيام كرد و مردم آن سامان را از پرداخت خراج كارگزاران ستمگر خليفه بازداشت. وى بيش از سى هزار نيرو گرد آورد و آنان را در چند تيپ سازماندهى نمود و هر تيپ را مأمور كرد به منطقه‌اى از خاك خراسان يورش برند و هر كجا با عمّال حكومت برخوردند آنان را بكشند و اموالشان را به غنيمت گيرند. [4]

[1] - در درسهاى بعدى به تفصيل در اين باره سخن خواهيم گفت

[2] - الاعلام، زركلى، ج 3، ص 12 و تاريخ طبرى، ج 8، ص 324-328

[3] - تاريخ طبرى، ج 8، ص 324-328

[4] - تاريخ سيستان، ص 156-160، نشر مؤسسه خاور، تهران، 1314