اين خيرى است كه شرّ ندارد با توجه به نسبتش با پيامبر و منزلتش با آن حضرت.

البته بايد توجه داشت كه امام در اين مدت به طور كامل زير نظر عوامل اطلاعاتى بنى اميه قرار داشته و جمله يزيد مبنى بر اينكه آن حضرت با شورشيان همراهى نكرده است، حاكى از همين مطلب است و وقتى امام از نظر آنان فردى كناره‌گير، غير معارض معرفى شد ديگر احتياجى به كناره‌گيرى از اجتماع نبود و افراد اجتماع هم مى‌توانستند با امنيت خاطر با او تماس بگيرند و از او استفاده ببرند و به همين جهت به احتمال قوى دوره كناره‌گيرى امام سجاد از اجتماع از سال 61 تا پايان سال 63 بوده و بعد از آن به شهر مراجعت كرده است و مردم نيز به او گرويده «1» و همان كلام امام صادق تحقق پيدا كرد كه فرمود:

«مردم بعد از كشته شدن امام حسين، جز سه نفر، همگى مرتد شدند سپس بازگشتند و به امام ملحق شدند و تعداد آنان زياد شد.» «2»

امام و حجاج بن يوسف ثقفى‌

بعد از مرگ يزيد ملعون در سال 64 تا كشته شدن ابن زبير به دست حجّاج ثقفى، عامل عبدالملك بن مروان در سال 73، حكومت اموى بر حجاز تسلطى نداشت. در اين دوران شهر مدينه تحت سلطه زبيريان بود عبدالملك بن مروان بعد از پيروزى و تسلط بر عراق و كشتن مصعب بن زبير، حجاج را با سپاهى عظيم به جنگ عبداللّه بن زبير فرستاد و ابن زبير به دست حجاج كشته شد و او از طرف مروان حكومت حجاز را به عهده گرفت.

او مدت بيست سال بر حجاز و بعد بر عراق حكومت كرد و از خونريزترين، سفاك‌ترين واليان اموى بود. گفته‌اند جز آنان كه در جنگها به دست او كشته شدند، صد و بيست هزار نفر را دست بسته به قتل رساند و وقتى مرد پنجاه هزار مرد و سى هزار زن در زندان‌