خود را از آنان دور نگهداشت؛ جز اينكه در فرصتهاى مختلف، موضوع به قدرت رسيدن ايشان را پيش بينى كرد. [1] امام (ع) در اين خط مشى هيچ اقدام مثبتى براى آنان نكرد، جز آنكه از يك خبر غيبى پرده برداشت و با اين كار، عواطف واحساسات آنان را به نفع خود جلب كرد و بدين وسيله زمينه فعاليتهاى فرهنگى خود پس از به قدرت رسيدن آنان را فراهم ساخت.

ب- تقيّه‌

واژه «تقيّه» از «وقايه» به معناى سپر گرفته شده و به معناى تلاش پنهانى وانجام وظيفه در پوشش امر ديگرى است. تقيّه به عنوان يك ابزار وتاكتيك براى اجراى سياستهاى اصولى در شرايط بحرانى ونامناسب، همواره مورد بهره‌بردارى امامان معصوم قرار مى‌گرفت.

امام صادق (ع) هرچند درمقاطعى از دوران امامت خود (مثل دوران روى كار آمدن مروان تا مرگ سفاح، سالهاى 126 تا 136) نسبت به دوران ديگر، كمتر در تنگنا ومحدوديت قرارداشت و دراين مدت، تا حدودى آشكارا به نشر فرهنگ، علوم ومعارف اسلامى و تربيت افراد پرداخت، ولى بيشتر دوران امامت آن حضرت چه در دوران امويان وچه در دوران عباسيان، در جوّ و شرايط خفقان و استبداد حكومتى سپرى شد. از اين رو، امام ناچار بود برنامه‌هاى گسترده فرهنگى خود را در پوشش تقيّه به مرحله اجرا درآورد و اين مسأله به عنوان يك خط مشى اصولى در برنامه اصلاحى آن حضرت، مطرح و يكى از مهمترين عوامل موفقيّت آن گرامى در برنامه اصلاحى خود بود. سخنان امام (ع) دراين زمينه و توصيه‌هاى مكرّر و مؤكد ايشان به ياران خود مبنى بر ضرورت رعايت اين مسأله در مبارزات خود، گواه اين مطلب است. اينك چند نمونه:

1- خطاب به مُعَلّى بن خُنَيس:

[1] - ر. ك: همان مدرك، ص 141 و 172.