الف- كناره گيرى از كشمكشهاى سياسى‌

نخستين خط مشى كلّى امام صادق (ع) دربرنامه اصلاحى خود، كناره گيرى كامل ازمسائل سياسى جارى بين امويان و عباسيان بود. در آن دوران، با آنكه داغترين و فراگيرترين شعار، شعار حمايت از اهل بيت و «الرضا من آل محمد» بود و در ميان علويان، كسى كه امامت و رهبرى‌اش مورد اتفاق نظر همگان بود، امام صادق (ع) بود؛ چرا كه شايسته‌تر از او درميان علويان نبود؛ با اين حال، آن حضرت به ميدان نرفت؛ چون از سياستهاى پشت پرده طرّاحان شعارهاى ياد شده و فرجام كار حكومت آگاهى داشت.

انقلابيون در دوران مبارزه سعى مى‌كردند امام صادق (ع) را نيز درجلسات خود شركت داده او را همراه خود سازند، ولى آن حضرت در حدّ امكان شركت نمى‌كرد و وقتى هم حضور مى‌يافت موضعى اتّخاذ مى‌كرد كه حاضران نتوانند از آن براى اهداف خود سوء استفاده كنند. در جلسه مهمّ «ابواء» كه همه سران عباسى و علوى به منظور تعيين خليفه آينده گرد آمده بودند، پس ازآنكه همگان با محمدبن عبداللّه بيعت كردند، در پى امام صادق (ع) نيز فرستادند تا در جلسه شركت كند. امام (ع) درجلسه حاضر شد. عبدالله بن حسن گزارشى از تصميمات جلسه و بيعت همگان با فرزندش محمّد را به محضر امام (ع) داد. امام با بيانى صريح و لحنى دلسوزانه ايشان را از اين كار باز داشت و به حاضران فهماند كه وى مخالف با اين اقدام است؛ با اين حال براى آنكه تصور نكنند امام با اصل حركت و نهضت آنان عليه امويان مخالف است، خطاب به عبداللّه بن حسن فرمود:

«وَانْ كُنْتَ انَّما تُريدُ انْ تُخْرِجَهُ غَضَباً لِلَّهِ وَ ليَأْمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهى عَنِ الْمُنْكَرِ فَانَّا وَاللَّهِ لا نَدَعُكَ» [1]

و چنانچه هدف شما از قيام، مبارزه با ستمگران براى رضاى خدا و امر به معروف ونهى ازمنكر است، من نيز دركنار شمايم و شما را تنها نخواهم گذاشت.

امام صادق (ع) در برابر سران عباسى در دوران مبارزه، موضع خاصى اتخاذ نكرد و

[1] - مقاتل الطالبيين، ص 141.