مسائل ضرورى نيز مثل مسائل مربوط به زناشويى، طلاق و امثال اينها كه براى مسلمانان پيش مى‌آمد، دسترسى به آن حضرت بسيار مشكل بود و افراد ناچار بودند بدون آگاهى از حكم شرعىِ مسأله، از همسر خود كناره بگيرند. [1]

ثانياً، فقهاى معروف حجاز و عراق را در مقرّ حكومت خود گرد آورد و آنان را به مناظره و مباحثه با پيشواى ششم (ع) تشويق كرد. ابو حنيفه در ميان فقها، در مناظره و جدل فردى بسيار قوى و چيره دست بود. چندانكه بعضى درباره او گفته‌اند: اگر بگويد اين ديوار از طلاست، توانايى اثبات آن را با دليل قياسى دارد. [2]

منصور، وى را براى مناظره با امام صادق (ع) و محكوم كردن آن حضرت به عراق دعوت كرد و از وى خواست مسائل مشكلى آماده كند و در يك جمع عمومى از امام بپرسد تا شايد بدين وسيله بتواند از گسترش روز افزون «فقه جعفرى» جلوگيرى كند. ابو حنيفه، چهل مسأله مهم و مشكل آماده كرد و از امام (ع) پرسيد. امام (ع) به همه آنها پاسخ گفت، ضمن آنكه در هر مسأله‌اى نظر و فتواى فقهاى حجاز و عراق را نيز بيان مى‌كرد. [3] و بدين ترتيب اين توطئه منصور نيز خنثى شد.

علم اخلاق‌

سرچشمه علم اخلاق در اسلام، قرآن كريم و پس از آن، سخنان و سيره رسول اكرم (ص) و جانشينان بزرگوار آن حضرت به اضافه حضرت زهرا سلام اللَّه عليهاست.

علم اخلاق در آغاز دانشى مدوّن و منسجم نبود. در اواخر قرن دوم هجرى يكى از اصحاب امام ششم به نام «اسماعيل بن مهران» برخى مسائل آن را تنظيم كرد و كتابى تحت عنوان «صفة المؤمن و الفاجر» نوشت. [4] پس از آن نيز كتابهاى ديگرى نوشته شد كه بهترين و جامعترين آنها كتاب شريف «اصول كافى» نوشته ثقة الاسلام كلينى (متوفى‌

[1] - مناقب، ابن شهر آشوب، ج 4، ص 238

[2] - ر. ك: الامام الصادق و المذاهب الاربعة، ج 1، ص 315

[3] - ر. ك: همان مدرك، ص 53

[4] - ر. ك: معجم رجال الحديث، ج 3، ص 192-193