خلاصه‌

يكى از راههاى شناخت افراد، اطلاع از اظهار نظر ديگران نسبت به آنان است. دامنه اظهار نظر افراد نسبت به يك شخص هر چه گسترده‌تر و دربرگيرنده ابعاد بيشترى از زندگى و شخصيت آن فرد باشد، در شناسايى او مؤثرتر است.

از سوى افراد و شخصيتهاى علمى و سياسى موافق خط امامت و مخالف با آن، درباره شخصيّت امام صادق (ع) اظهار نظرهاى فراوانى شده است. اظهار نظر كنندگان از نظر اعتقادى گرايشهاى مختلفى دارند؛ ولى از آنجا كه اظهار نظرهاى مخالفان و اعترافات آنان درباره يك فرد، بيشتر از دوستان مورد پذيرش افكار عمومى و بيانگر گستردگى ابعاد شخصيّت آن فرد است، سعى ما در اين درس بر اين بوده كه بيشتر، اظهار نظرها و اعترافهاى مخالفان جبهه امامت را درباره شخصيّت آن حضرت ذكر كنيم، هر چند براى نمونه به اظهار نظر برخى از دوستان و پيروان آن حضرت نيز همچون زيد بن على، جابربن حيان و حسن بن على وشّاء اشاره كرده‌ايم.

در بخش اظهار نظرهاى مخالفان، هم اعترافات مخالفان سياسى آن حضرت همچون منصور عباسى را آورده‌ايم و هم مخالفان اعتقادى آن گرامى با گرايشهاى گوناگون از قبيل سنّى مسلكان، مثل ابو حنيفه، مالك بن انس و ابن ابى ليلى؛ ماديگرايان، مثل ابن ابى العوجاء، ابن مقفع و ابو شاكر ديصانى؛ و محدثان و مورخان، مثل: شهرستانى، محمد بن طلحه شافعى، شبلنجى و برخى از نويسندگان معاصر مثل ابو زهره و عبدالحليم جندى، كه در مجموع همه اين نامبردگان، به علم و دانش و زهد و تقواى آن حضرت اعتراف دارند و او را برترين دانشمند زمان خود شمرده‌اند.

پرسش‌

1- موضع حسن بن على وشّاء درباره امامت، و اظهار نظر وى نسبت به امام صادق (ع) را ذكر كنيد.

2- يك نمونه از اعترافات منصور عباسى درباره شخصيت امام صادق (ع) را ذكر كنيد.

3- ابن ابى ليلى كه بود و نسبت به پيشواى ششم چه اظهار نظرى كرد؟

4- اين مقفّع چه مسلكى داشت و نسبت به امام صادق چه اظهار نظرى كرد؟

5- چرا اظهار نظر مخالفان يك شخص، مى‌تواند معيارى براى شناخت وى باشد؟