درس شانزدهم: تبعيد به سامرّا

سال تبعيد

در منابع تاريخى نسبت به سال تبعيد امام هادى عليه السلام به «سامرّا» اختلاف وجود دارد. از پاره‌اى از آنها استفاده مى‌شود كه زمان تبعيد، سال 243 بوده است. «ابن صبّاغ» بر اين نظريه تصريح دارد. [1]

آنچه مى‌توان به عنوان مؤيّد اين نظريّه ذكر كرد تاريخى است كه در بعضى از منابع در ذيل نامه متوكّل به امام عليه السلام ثبت شده است. [2] به احتمال قوى مستند «ابن صبّاغ» هم همين نامه است.

بنابر اين قول، مدت اقامت امام عليه السلام در سامرّا تا زمان شهادتش حدود يازده سال خواهد بود؛ آنگونه كه در همان منابع بدان اشاره شده است. [3] ولى منابع بيشترى [4]، مدت اقامت امام عليه السلام در سامرّا را بيست يا بيست و اندى سال نوشته‌اند، و با توجّه به اين كه زمان شهادت آن حضرت به اتفاق مورّخان، سال 254 هجرى بوده است، سال تبعيد 234 خواهد بود.

آنچه مى‌توان در تقويت اين نقل آورد دو مطلب است:

1. شيخ كلينى، نامه متوكّل به امام هادى عليه السلام را بدون ذكر تاريخ آورده است و تنها در سلسله سند نامه به تاريخ 243 به عنوان زمانى كه راوى، نسخه‌اى از نامه ياد شده را از «يحيى بن هرثمه» گرفته است، اشاره كرده مى‌نويسد:

[1] - الفصول المهمّة، ص 283

[2] - ر. ك: ارشاد، ص 333؛ كشف الغمه، ج 3، ص 172؛ الفصول المهمّة، ص 280

[3] - ر. ك: منابع ياد شده، به ترتيب، صفحات 334، 174 و 283

[4] - ر. ك: تذكرة الخواص، ص 322؛ تاريخ بغداد، ج 12، ص 56؛ مناقب، ج 4، ص 401 و بحارالانوار، ج 50، ص 206-207