توبه نصوح آن است كه باطن (توبه كننده) چون ظاهرش، و بلكه بهتر از آن گردد.

توضيح: حقيقت توبه، پشيمانى از عملكرد نادرست گذشته و بازگشت بسوى خدا در انجام وظيفه بندگى است. اين بازگشت چنانچه صورى و تنها در زبان باشد بدون قلب، نه تنها توبه نيست كه فريب است و نفاق. توبه وقتى خالص و واقعى خواهد بود كه دل هم، زبان را تأييد كند و باطن هماهنگ با ظاهر، متوجّه حق گردد و حتّى بهتر و برتر از آن؛ چرا كه دل، كانون معرفت حقتعالى و ايمان و گرايش به او است و به عنوان منبع و سرچشمه گفتار و رفتارى كه از انسان ظاهر مى‌گردد، به شمار مى‌رود و صلاح و فساد آن نقش مستقيم در صلاح و فساد گفتار و كردار آدمى دارد؛ در صورتى كه عكس قضيّه چنين نيست. اين است كه امام هادى عليه السلام در تحقّق «توبه نصوح» روى بازگشت دل بسوى خدا در مرحله‌اى بالاتر و برتر از بازگشت اعضا و جوارح انسان تأكيد دارد.

خلاصه‌

انسان يا «هادى» است و يا «هابط». پيامبر و ائمه عليهم السلام انسانهاى هادى هستند كه از سوى خدا براى هدايت ديگران فرستاده شده‌اند. آنان هم خودشان نور هستند و هم گفتار و كلامشان، بدين جهت سخنانشان نيز كه هم اكنون در اختيار ماست، مى‌تواند هادى و راهنماى ما بسوى حق باشد. اينك اشاره‌اى به عناوين برخى از رهنمودهاى امام هادى عليه السلام.

1. عالمان دينى در عصر غيبت، مردم را به سوى امام زمان عليه السلام دعوت و از آيين او دفاع مى‌كنند، و شيعيان ناتوان را از فرو افتادن در دامهاى شياطين جنّ و انس باز مى‌دارند.

2. در نظام آفرينش هيچ پديده‌اى از جمله روزگار، شوم نيست و تأثير مستقلّى در رساندن نفع يا زيان به انسان ندارد. آنچه در اين رابطه مؤثّر است اعمال خود آدمى است؛ بنابراين چنانچه مصيبتى به انسان برسد بايد منشأ آن را در اعمال خويش جستجو