درس نهم بروز آشوبها و فتنه‌ها در قلمرو اسلامى‌

در دوران امامت امام هادى عليه السلام و پس از آن، در دوران امامت امام عسكرى عليهما السلام قلمرو خلافت اسلامى صحنه درگيريها، آشوبها و جنبشهاى مسلّحانه گروههاى مختلف با انگيزه‌هاى گوناگون بود، و برخوردهاى اعتقادى و مناقشات علمى دوران مأمون، در اين دوره جاى خود را به تحرّكات سياسى و برخوردهاى نظامى داده بود.

علّت اساسى آن تبديل ساختار حكومت از خلافت اسلامى به سلطنت بود كه تحت سيطره فرماندهان ارتش و نظاميان ترك اداره مى‌شد و خلفاى عبّاسى در اين دوره تنها عنوان خليفه را يدك مى‌كشيدند و در حدّ ابزار اعمال سياستهاى نظامى فرماندهان ترك بودند، وگرنه هيچ نقشى در شؤون مختلف مملكتى و حكومتى نداشتند، تا جايى كه وقتى يكى از خلفاى بنى‌عباس از صاحب ديوان خود- مسؤول امور مالى دربار- براى انجام كارهاى شخصى خويش دويست درهم طلب كرد، وى از دادن آن خوددارى نمود و پرداخت آن را مشروط به موافقت فرمانده نظامى دانست. [1]

در چنين شرايطى طبيعى بود كه همه راهها به راه حلّ نظامى ختم شود و كسى جز شمشير تكيه گاه و پناهگاهى نداشته باشد؛ از اين رو، منشأ اساسى روى آوردن جناهها و گروههاى مخالف دستگاه خلافت به ويژه حكومت نظاميان ترك را در اين دوره- علاوه بر ضعف و هرج و مرج سياسى- فاصله گرفتن زمامداران از اسلام، روى آوردن به عيّاشى و خوشگذرانى و وارد آمدن فشارهاى سياسى و اقتصادى بيش از حدّ به توده‌هاى مردم از سوى دولتمردان- بايد همين صبغه نظامى‌گرى حكومت دانست.

در درس بعدى به جنبشهاى علويان اشاره خواهيم كرد. در اين درس به بحث از فتنه‌ها و آشوبهايى مى‌پردازيم كه از سوى غير علويان در قلمرو اسلامى آن روز پديد آمده است.

[1] - امامان شيعه و جنبشهاى مكتبى، ص 317