نمى‌دانيم با مردم چگونه رفتار كنيم؟ اگر با آنان بدانچه از رسول خدا صلى الله عليه و آله شنيده‌ايم سخن بگوييم (از سر تمسخر) مى‌خندند و از سوى ديگر سكوت نيز نمى‌توانيم بكنيم. [1]

پيشواى چهارم با درك عميق از اين واقعيّت تلخ در نخستين اقدام خود به بيان معارف و دستورات اسلام ناب محمدى صلى الله عليه و آله و ترويج آن در ميان مردم پرداخت. از اين رو مى‌بينيم بيشتر سخنان امام عليه السلام بيان معارف اسلام و مسائل اخلاقى بويژه ترغيب مسلمانان به زهد و بى رغبتى نسبت به دنيا است.

بر اثر تلاش‌هاى امام عليه السلام افراد زبده‌اى تربيت شدند و وجودشان منشأ آثار و بركات فراوانى شد. اسامى 170 نفر از پرورش يافتگان مكتب آن حضرت در كتاب‌هاى رجالى آمده است. [2] و بدين ترتيب هر چه از حيات پربركت آن گرامى مى‌گذشت، وضع بهتر مى‌شد و رقم شيعيان و دوستان اهل بيت عليهم السلام رو به فزونى مى‌نهاد. امام صادق عليه السلام در حديثى كه پيش از اين يادآور شديم به اين تحول اشاره كرده و فرموده است: «ثُمَّ انَّ النّاسَ لَحِقُوا وَ كَثُرُوا».

نكته‌اى كه يادآورى آن در اينجا لازم است بهره‌بردارى امام عليه السلام از روش و تاكتيك جديدى است كه در زندگى سياسى و مبارزاتى امامان پيشين به اين عنوان مطرح نبود و آن بهره‌گيرى از سلاح دعا است. دعاهايى كه از امام چهارم وارد شده و هم اكنون در دسترس است از مجموع دعاهايى كه از پيامبر صلى الله عليه و آله و بقيّه امامان رسيده بيشتر است.

بيشتر دعاهاى آن حضرت در مجموعه‌اى به نام «صحيفه سجاديّه» كه زبور آل محمد صلى الله عليه و آله [3] و انجيل اهل بيت عليهم السلام [4] نام گرفته گرد آمده است.

اتخاذ اين روش از سوى امام عليه السلام در آن شرايط دو جنبه داشت: نخست جنبه سياسى كه در آن جوّ اختناق، اولًا حكومت به ماهيّت سياسى، عقيدتى و اخلاقى آن پى نمى‌برد و گمان مى‌كرد امام عليه السلام به‌خاطر گرفتارى‌هاى فراوانى كه برايش پيش آمده از

[1] - كافى، ج 3، ص 234؛ بحارالانوار، ج 46، ص 142

[2] - ر. ك: رجال كشى، ص 119؛ رجال طوسى، ص 181

[3] - معالم العلماء، ابن شهر آشوب، ص 125. شرح حال متوكل بن عمير بن متوكل

[4] - همان، ص 131، شرح حال يحيى بن على بن محمد بن حسين رقّى